Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 15-08-2020

Jura

betekenis & definitie

Geologische periode lopend van 201 tot 146 miljoen jaar geleden; tweede periode van het Mesozoïcum, waarin de dinosauriërs het land domineerden, de zoogdieren nog onopvallend waren en de eerste vogels ontstonden

Tijdens het Jura splitste het continent Pangea zich in twee delen, Laurazië (het huidige Noord-Amerika, Europa en Azië) en Gondwana (het huidige Zuid-Amerika, Afrika, India, Antarctica en Australië), gescheiden door de steeds breder wordende Tethys-oceaan. Deze splitsing is van grote invloed geweest op de evolutie van de zoogdieren. Voordat de scheiding onoverbrugbaar werd waren de zoogdieren al ontstaan, vandaar dat ze voorkomen op alle continenten. Maar toen binnen de zoogdieren de Placentalia ontstonden waren Zuid-Amerika, Antarctica en Australië al zo ver verwijderd dat ze niet meer door placentazoogdieren bereikt werden; vandaar dat in Australië en Zuid-Amerika aanvankelijk alleen de buideldieren (Marsupialia) leefden, de groep die als eerste was afgesplitst.

Bij de reptielen ontstond een geweldige diversiteit. Uit de Archosauria evolueerden twee groepen dinosauriërs, Ornithoscelida (o.a. Stegosaurus en Tyrannosaurus) en Saurischia (o.a. Brachiosaurus en Brontosaurus). Ook de Pterosauria (vliegende reptielen) en krokodillen stammen af van de Archosauria. Daarnaast leefden er reptielen in het water (Ichthyosauria).

Binnen de Ornithoscelida, in de groep Theropoda, ligt de oorsprong van de vogels (Aves). De Maniraptora waren vogelachtige reptielen met veren die op verschillende delen van het lichaam aanwezig waren. Er zijn vele overgangsvormen die steeds kleiner werden. Het eerste fossiel dat tot de stamgroep van de vogels (Avialae) gerekend wordt is van Archaeopteryx, uit het midden-Jura.

De zee liet tijdens het Jura een grote rijkdom zien aan zee-egels, zeelelies en inktvissen (Ammonita). Bij de planten domineerden nog steeds de naaktzadigen; bloemplanten waren er nog niet.

Na het Jura kwam het Krijt.