Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 24-07-2020

Placentalia

betekenis & definitie

De grootste van de drie subklassen van de Mammalia, waartoe alle zoogdieren gerekend worden waarbij de jongen zich in het lichaam van de moeder ontwikkelen en na de geboorte gezoogd worden

De Placentalia (placentale zoogdieren of placentazoogdieren) danken hun naam aan de placenta, de structuur in de baarmoederwand die de vrucht van voeding voorziet en schadelijke afvalproducten afvoert; ook heeft de placenta een belangrijke hormonale functie.

De twee andere subklassen van de Mammalia, Monotremata (eierleggende zoogdieren) en Marsupialia (buideldieren) zogen wel hun jongen maar hebben geen placenta. De Placentalia zijn verreweg de meest succesvolle groep van de drie, met ongeveer twintig verschillende evolutionaire lijnen (ordes) zoals knaagdieren, roofdieren, evenhoevigen, insecteneters, vleermuizen en primaten. De evolutionaire relaties tussen deze groepen illustreren dat de geografie erg belangrijk geweest is. De hoofdlijnen zijn: Afrotheria (zoogdieren die oorspronkelijk in Afrika evolueerden), Xenartha (de zoogdieren van Noord- en Zuid-Amerika), Euarchontoglires (o.a. primaten) en Laurasiatheria (zoogdieren die oorspronkelijk in Laurasia evolueerden).

Uit DNA-onderzoek is gebleken dat Euarchontoglires een monofyletische groep vormen met, behalve primaten, colugo’s (Dermoptera), boomspitsmuizen (Scandentia), knaagdieren (Rodentia) en hazen en konijnen (Lagomorpha). Op basis van morfologische overeenkomsten zijn de relaties in het verleden vaak heel anders gelegd.

Veel studies plaatsen de oorsprong van de Placentalia en de diversificatie van bouwplannen van de ordes in het Mesozoïcum (Jura of Krijt), terwijl de radiatie van elke orde enkele miljoenen jaren na de K-Pg-overgang plaatsvond, ongeveer 50 Ma BP (het model van de “lange lont”). Maar er zijn ook onderzoekers die de oorsprong van de Placentalia dateren direct na de K-Pg-grens, 66 Ma BP. De oervorm van het placentale zoogdier was een insecten etend klein nachtdier met een spitse snuit die doet denken aan de huidige boomspitsmuizen.