Door de mens vervaardigd “kunstmatig” voorwerp, niet door natuurlijke processen gevormd
Hoewel ook dieren allerlei dingen in hun omgeving bouwen, zoals nesten, priëlen en dammen, wordt de term artefact in de archeologie gereserveerd voor door mensen gemaakte voorwerpen die blijk geven van een vooropgezet plan, een doelgerichtheid of een kunstzinnige uiting. Het hebben van een vooropgezet plan bij het maken van een artefact lijkt voorbehouden aan de mens. Chimpansees hebben wel de motorische vaardigheden om werktuigen te maken (bijvoorbeeld het stuk slaan van noten met een steen) en kunnen daarbij mensen imiteren, maar ze missen het vermogen om zich een voorstelling te maken van wat ze willen fabriceren.
Een verzameling artefacten die bestaat uit vaste en herkenbare onderdelen en op een bepaalde plaats te vinden is, wordt een “cultuur” genoemd. De eerste culturen treffen we ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden aan in Afrika. Ze bestaan uit stenen voorwerpen die door Homo habilis gemaakt werden en dienden als hamer- en hakstenen (de Oldowaanse cultuur). Later kwamen daar de vuistbijlen van Homo erectus bij (de Acheuleaanse cultuur) en nog later de verschillende culturen, met een grote variëteit aan voorwerpen, van de neanderthaler en Homo sapiens. Ook dingen als pijlpunten, beeldjes, kruiken en sieraden zijn artefacten.
De studie van artefacten is een belangrijk onderdeel van de archeologie. Artefacten vertellen een verhaal over de levenswijze van mensen in vroeger tijden, vooral als ze gedateerd kunnen worden en de context goed beschreven is. Met context wordt de ligging van artefacten ten opzichte van elkaar bedoeld, alsmede de plek in de stratigrafie en de associatie met fossielen.
