smeergeld betalen
Verhoren bouwenenquête leveren weinig bewijs op Vierentwintig getuigen en tientallen slopende verhoordagen hebben de parlementaire enquêtecommissie bouwnijverheid veel spannende verhalen voor bij het haardvuur opgeleverd, maar iets minder keihard bewijs. Marktverdeling tussen aannemers onderling werd door bouwbazen ruiterlijk toegegeven, maar of dit de belastingbetaler miljoenen zuurverdiende euro's heeft gekost, valt moeilijk aan te tonen. Onopgehelderd is de cruciale vraag of de prijzen van grote bouwprojecten stelselmatig kunstmatig zijn opgedreven. Papiervernietigers in alle uithoeken van het land hebben al in november vorig jaar, na de beruchte tv-uitzending van Zembla, vrijwel alle sporen uitgewist. De commissie onder leiding van Marijke Vos die de vermeende bouwfraude onderzoekt, ging in de eerste weken van de openbare verhoren voortvarend van start. Klokkenluiders en gepensioneerde bouwers die zonder last of ruggenspraak konden leeglopen, trokken de bouwfraude-beerput open. Er was op grote schaal sprake van vooroverleg en marktverdeling, en dat werd overal keurig bijgehouden in een ondergronds boekhoudsysteem. Helaas voor de commissie hadden de topmannen van de grote bouwconcerns gezamenlijk een 'mijn naam is haas'-strategie afgestemd. Prijsopdrijving? "Pertinent niet." De commissie is er heilig van overtuigd dat er wel degelijk sprake is van benadeling van de overheid door prijsopdrijving, maar zij zal zich vermoedelijk niet wagen aan een uitspraak over de mate waarin de belastingbetaler is benadeeld, omdat dit niet valt aan te tonen door simpel optellen en aftrekken. Voor de aanbevelingen van de commissie is dat overigens ook niet relevant. Wel staat als een paal boven water dat de grote bouwbedrijven jarenlang onder een hoedje hebben gespeeld. Voor kleine bedrijven was het veelal onmogelijk om in hun kartel in te breken, waardoor zij de grotere, lucratievere projecten steevast aan hun neus voorbij zagen gaan. Van een optimale marktwerking was dus geen sprake. De bouwers verdedigen zich veelal met bedrijfeconomische argumenten: de infrastructurele projecten zijn zo arbeids- en kapitaalintensief dat samenwerking met andere marktpartijen vaak noodzakelijk is. Het verdelen van de markt is in hun ogen nodig om het hoofd boven water te houden en om continuïteit te waarborgen. Prijsopdrijving was geen doel op zichzelf, het kwam sporadisch voor. De commissie gelooft niet in die lezing en kan naar verluidt kartels aantonen in zowel de bouw- als de grondstoffenmarkt, waaronder zand, asfalt en beton. De komende weken zal de commissie van Marijke Vos zich nog toeleggen op de vraag in hoeverre de overheid de bedrijven in de kaart heeft gespeeld. Het uitnodigen van steeds hetzelfde selecte groepje bouwers, het hoog houden van ramingen en het maken van afspraken over meerwerk behoorden mogelijk tot de dagelijkse praktijk van het rijk, provincie en gemeente. De commissie zal naar verwachting concluderen dat het toezicht van de overheid heeft gefaald. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft als opdrachtgever niet of nauwelijks toezicht gehouden op projecten en ook bleken verantwoordelijke ambtenaren zich nauwelijks bewust van de betekenis van de contracten. Het ministerie van VROM heeft steken laten vallen in haar functie van bouwcoördinator. Verder resteert de vraag of de regels voor de aanbestedingen moeten worden veranderd. Mogen opdrachtgevers straks nog ondershands projecten gunnen of moet dit voortaan volledig openbaar gebeuren zodat iedereen een gooi naar het project kan doen? En moet bij de gunning de laagste prijs doorslaggevend zijn of moeten dat kwaliteit en innovatie worden, zoals in Groot-Brittannië? Diverse bouwers en ook opdrachtgevers verwezen tijdens de verhoren naar het Britse systeem, dat leidt tot een veel 'rustiger' markt zonder een moordende prijsconcurrentie. Vast staat dat het ook het toezicht op de bouwsector aanzienlijk moet worden verscherpt. De commissie heeft het desfunctioneren van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) pijnlijk in beeld gebracht. De NMa kwam nauwelijks in actie bij serieuze meldingen van verboden prijsafspraken en marktafscherming. Meerdere klokkenluiders en getuigen maakten hier melding van. En dan is er nog de 'corruptie' onder ambtenaren. Etentjes, kerstpakketten, een incidenteel reisje, het hoort er allemaal een beetje bij in de bouwwereld. Een enkele 'rotte appel' bij gemeente, provincie of rijk overspeelt wel eens zijn hand en heeft zich mogelijk laten betalen in ruil voor informatie of het verschrijven van een bestek. Het openbaar ministerie heeft inmiddels een strafrechtelijk onderzoek lopen tegen 14 ambtenaren, die vooral werkzaam waren in Noord-Holland. Als de commissie zich waagt aan het extrapoleren van dit aantal, dan zou er toch nog wel eens sprake kunnen zijn van grootschalige corruptie. Binnen de enquêtecommissie ontstond de afgelopen weken discussie over hoe aan te kijken tegen overheidsdienaren die zich hebben laten fêteren. Voor een deel zijn 'relatiebeheer' en 'netwerken' volkomen normale activiteiten in alle sectoren van het bedrijfsleven. Een deel van de commissie ergerde zich de afgelopen weken in toenemende mate aan de overdreven aandacht die de meest linkse Kamerleden Vos en De Wit aan het "smeren" gaven. Marijke Vos bleek bijvoorbeeld buitengewone belangstelling te hebben voor kerstpakketen en golftoernooien. PvdA'er Duivesteijn was meer geïnteresseerd in het "clubbezoek" van medewerkers van bouwreus Koop met ambtenaren, dat overigens wel door de hele natie als grensoverschrijdend wordt gezien. Vermoedelijk zal de integriteitscode voor ambtenaren worden aangescherpt na het verschijnen van het eindrapport. Het rijk kan zich "de schijn tegen" als het gaat om vermeende corruptie namelijk niet permitteren.
De Telegraaf (http://www.telegraaf.nl/),
