Een asielzoeker is iemand die de bescherming van een ander land inroept. Hij vraagt daarmee in dat land asiel aan, dat vervolgens gedurende een asielprocedure onderzoekt of de persoon een vluchteling is volgens het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties.
Wereldwijd wachten bijna 1,8 miljoen mensen op een beslissing op hun asielaanvraag, vooral in Zuid-Afrika, Duitsland, de VS en Turkije. Van de 60 miljoen mensen op drift eind 2014, vroeg 1 procent asiel aan in Europa (en ruim 24.500 in Nederland). Iedereen heeft recht asiel aan te vragen, er zijn dus geen 'illegale' asielzoekers.
In Nederland beslist de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) of de asielzoeker erkend wordt als vluchteling en recht heeft op een verblijfsvergunning. De reguliere asielprocedure duurt acht dagen, met mogelijke verlenging tot maximaal zes maanden. Bij afwijzing is (hoger) beroep mogelijk, maar een uitspraak kan jaren op zich laten wachten. Soms zijn asielzoekers helemaal geïntegreerd, spreken Nederlandse en volgt afwijzing alsnog. De asielprocedure en onrust in het thuisland kan tot veel onzekerheid leiden.
Gedurende de (verlengde) asielprocedure woont de asielzoeker in het asielzoekerscentrum (azc), krijgt leefgeld en een ziektekostenverzekering, maar zorgt zoveel mogelijk voor zichzelf. Alleenstaande minderjarige asielzoekers krijgen speciale opvang en begeleiding. Het recht op opvang vervalt bij herhaalde asielaanvraag of ongewenst gedrag. Een vluchtelingenstatus geeft recht op een woning en begeleiding bij inburgering.
Een doorsnee azc telt 40 nationaliteiten, een kwart is jonger dan 18 jaar.
Voorheen kwamen uitgeprocedeerde asielzoekers op straat te staan, ook met kinderen. Sinds 1 juli 2010 is er nog een maand recht op opvang tot terugkeer. Sommigen vertrekken uit zichzelf, soms met hulp van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), anderen worden gedwongen uitgezet. Terugkeer kan worden belemmerd als identiteitsdocumenten ontbreken of het herkomstland niet meewerkt.
