Oudste en hoogste Nederlandse civiele ridderorde. De orde is ingesteld door koning Willem I in 1815, kort na de instelling van de Militaire Willemsorde.
Even is overwogen om de Orde van de Nederlandse Leeuw de Civiele Willemsorde te noemen, maar daar is toch van afgezien. Voor de Orde van de Nederlandse Leeuw komen mensen in aanmerking met zeer uitzonderlijke verdiensten voor de samenleving in Nederland, de Nederlandse Antillen of Aruba. Die uitzonderlijke verdienste voor de samenleving kan voortkomen uit bijzondere inspanningen van een persoon, prestaties op basis van bijzondere talenten of het met succes zijn aangegaan van uitzonderlijke verantwoordelijkheden.Te denken valt aan bijzondere artistieke prestaties, unieke sportprestaties, baanbrekend wetenschappelijk of technisch werk en bijzonder ondernemerschap. In bijzondere gevallen, bijvoorbeeld tijdens staatsbezoeken, kan de onderscheiding ook aan buitenlanders worden verleend. De Orde van de Nederlandse Leeuw kent drie graden; ridder grootkruis, commandeur en ridder. De koningin is grootmeester van de Orde. Dit grootmeesterschap is volgens het instellingsbesluit onlosmakelijk verbonden met het ambt van Koning. De grootmeester wordt ondersteund door de kanselier der Nederlandse Orden.
Toekenning van een graad in de Orde hing aanvankelijk samen met de maatschappelijk status van de te onderscheiden persoon. Aan de Orde was ook een broedermedaille verbonden, bedoeld voor mensen van ‘eenvoudige komaf’ die zich buitengewoon verdienstelijk hadden gemaakt. De drager van de broedermedaille had recht op een klein pensioen. Bij de herziening en democratisering van het decoratiestelsel in 1994 werd ook voor de Orde van de Nederlandse Leeuw de hoogte van de onderscheiding losgekoppeld van rang en maatschappelijke status. Daarmee kwam de broedermedaille te vervallen. De basis van de onderscheidingstekens in de Orde van de Nederlandse Leeuw bestaat uit een wit geëmailleerd kruis met een gouden W (van Willem) tussen elk van de vier armen, in het midden een blauw geëmailleerd medaillon met aan de voorzijde de woorden ‘Virtus Nobilitat’ (deugd adelt) en aan de keerzijde de gouden leeuw uit het rijkswapen.
Het geheel wordt gedekt met een gouden koninklijke kroon. Het lint is Nassaublauw met twee smalle oranje strepen. Daarbij geldt: hoe hoger de graad, des te groter het versiersel en breder het lint. De graden ridder grootkruis en commandeur bezitten ook een borstster. Van elk versiersel is er een dames- en een herenuitvoering.
Ook leden van het Koninklijk Huis zijn dragers van een onderscheiding in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Zo ontvingen bijvoorbeeld de kinderen van koningin Juliana en prins Bernhard en de kinderen van koningin Beatrix en prins Claus bij hun achttiende verjaardag het grootkruis in de orde. Prins Claus en prinses Máxima ontvingen het grootkruis bij hun huwelijk. Mr. Pieter van Vollenhoven ontving het Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw ter gelegenheid van zijn 65e verjaardag.
Zie ook Kanselarij der Nederlandse Orden > koninklijke onderscheidingen.
