Oldenbarnevelt, Johan van, heer van Berkel en Rodenrijs, Nederlands staatsman, *14.9.1547 Amersfoort, +(terechtgesteld) 13.5.1619 's Gravenhage.
In 1569 werd hij advocaat voor het → Hof van Holland; in 1572 sloot hij zich bij de opstand en bij Willem van Oranje aan (→ Tachtigjarige Oorlog). In 1576 werd hij pensionaris van Rotterdam. Van Oldenbarnevelt had grote invloed op de definitieve tekst van de → Unie van Utrecht (1579). Toen al bleken zijn politieke principes: eenheid in Holland en eenheid in de Republiek onder leiding van Holland; verdraagzaamheid tussen protestanten en katholieken en gewetensvrijheid. In 1586 werd hij landsadvocaat en kwam tegenover → Leicester te staan, die uiteindelijk het veld moest ruimen. Om eenheid in de Republiek te krijgen ijverde hij voor de benoeming van Maurits tot stadhouder van Holland en Zeeland en later ook van Overijssel, Utrecht en Gelderland. Desondanks hielden de gewesten, die de Republiek als een bond van onafhankelijke staten beschouwden, ook in de Staten-Generaal de overhand. Toch kon Van Oldenbarnevelt op successen bogen: zijn financieel en buitenlands beleid maakten het Maurits mogelijk zijn overwinningen te behalen. Ook de oprichting van de → Verenigde Oostindische Compagnie (1602) is voor een belangrijk deel het werk van Van Oldenbarnevelt geweest. Vooral na 1606, toen hij merkte dat Spanje vrede wilde, werd hij voorstander van het beëindigen van de oorlog. De kooplieden steunden hem, omdat die veel last hadden van de oorlog. Maurits begreep echter dat hij in vredestijd geen vooraanstaande rol kon vervullen, daarom streefde hij naar de val van Van Oldenbarnevelt. Hij steunde diens tegenstanders, onder wie veel orthodox calvinistische predikanten, die de strijd tegen het katholicisme wilden voortzetten, en Zuidnederlandse emigranten die het Spaanse bewind waren ontvlucht. Van Oldenbarnevelt won echter: in 1609 werd het → Twaalfjarig Bestand gesloten. De twisten tijdens die wapenstilstand leidden uiteindelijk tot de val van de raadpensionaris. In 1619 werd Van Oldenbarnevelt op het Binnenhof onthoofd.
