Lexicon Nederland en België

Liek Mulder (1994)

Gepubliceerd op 02-08-2017

Gelre, graven en hertogen van

betekenis & definitie

Gelre, graven en hertogen van, het graafschap Gelre ontstond in de 11e eeuw toen de Duitse keizer Hendrik II (1002-1024) of Hendrik III (1039-1056) het gebied aan de broers Rutger en Gerard schonk. Gerard vestigde zich in Wassenberg en werd de stamvader van de graven van Gelre.

Door het huwelijk van een van Gerards dochters met Walram van Limburg kwam het stamslot Wassenberg in het bezit van de Limburgse hertogen. De graven van Wassenberg noemden zich graven van Gelre; het gebied strekte zich toen uit over een deel van Teisterbant, de Betuwe en het Land van Maas en Waal. In 1179 noemde Hendrik, zoon van Gerard II zich graaf van Zutphen. Otto I (1182-1207) wordt in 1190 in oorkonden als eerste graaf van Zutphen en Gelre genoemd.

Gerard I van Wassenberg, Gerard I Flamens; stamvader van de graven van Gelre, vermeld 1033-1053, +vóór 1058.

Dirk van de Veluwe, graaf van Gelre, +1082.

Gerard II, graaf van Gelre (1082-1129), +circa 24.10.1129. Hij huwde Clementia van Poitiers.

Gerard III, graaf van Gelre; zoon van Gerard II.

Hij wordt vermeld na 24.10.1129 en vóór 14.9.1141. Hij huwde Irmgard, dochter van graaf Otto van Sudvene. Door dit huwelijk werd de basis gelegd voor de vereniging van Gelre en Zutphen.

Hendrik I, graaf van Gelre (1141-1182?), +4.12.1182(?); zoon van Gerard III en Irmgard van Zutphen. Hij huwde Agnes van Brabant. In 1179 noemde Hendrik I zich wettig erfgenaam (`legitimus heres') van Zutphen als gevolg van de erfenis van zijn moeder Irmgard.

Otto I, graaf van Gelre en Zutphen (1182-1207). De eerste vermelding stamt van 10.9.1184(?), +na 30.4.1207; zoon van Hendrik I van Gelre en Agnes van Brabant.

Hij huwde vóór 1188 Richardis, dochter van hertog Otto van Beieren.

Gerard IV, graaf van Gelre (1207-1229), +22.10.1229; zoon van Otto I. Hij huwde in 1206(?) Margaretha, dochter van Hendrik I van Brabant.

Otto II de Lamme, graaf van Gelre (1229-1271), *circa 1200, +10.1.1271; zoon van Gerard IV en Margaretha van Brabant. Hij huwde vóór 24.11.1240 Margaretha, dochter van graaf Dirk van Kleef en daarna met Filippa van Ponthieu, dochter van Simon Dammartin.

Reinoud I, graaf van Gelre (1271-1326), hertog van Limburg (1279-1280), +9.10.1326 Montfort; zoon van Otto II en Filippa van Ponthieu.

Hij huwde in 1273 → Irmgard van Limburg en later (1286) Margaretha van Vlaanderen, dochter van → Gwijde van Dampierre.

→ Reinoud II de Zwarte, graaf en hertog van Gelre (1326-1339, 1339-1343), +12.10.1343 Arnhem; zoon van Reinoud I en zijn tweede echtgenote Margaretha van Vlaanderen. Hij huwde Sofia, dochter van Floris Berthout, heer van Mechelen en na haar dood (1329) in 1332 Eleonora, dochter van Eduard II van Engeland. In 1339 werd Reinoud door keizer Lodewijk van Beieren tot hertog verheven.

Reinoud III de Dikke Hertog, hertog van Gelre (1343-1361, 1371), *13.5.1333, +4.12.1371; zoon van Reinoud II en Eleonora. Hij huwde in 1347 Maria, dochter van → Jan III van Brabant.

Reinoud werd door zijn broer Eduard in 1361 verslagen, maar nam in 1371 de regering weer op zich. Omdat hij geen zoons had, stierf met hem het huis Wassenberg-Gelre in de mannelijke linie uit. Zijn dood betekende het begin van de → Gelderse Successieoorlog.

Eduard III, hertog van Gelre (25.5.1361-24.8.1371), +(vermoord) 24.8.1371, broer van Reinoud III.

Willem I, hertog van Gelre (1371-1402), tevens hertog van Gulik als Willem VII (1393-1402), *1363, +16.12.1402 Arnhem; zoon van Willem VI van Gulik en → Maria van Gelre, de overwinnaars van de Gelderse Successieoorlog. Hij huwde op 18.9.1379 met Catharina van Beieren, dochter van → Albrecht van Beieren.

Reinoud IV, hertog van Gelre en Gulik (als Reinoud I) (1402-1423), +25.6.1423; broer van Willem I van Gulik en Gelre.

Hij huwde op 5.5.1405 Maria, dochter van de graaf van Harcourt. Reinoud had geen wettige kinderen.

→ Arnold van Egmond, hertog van Gelre en graaf van Zutphen (1423-1465, 1471-1473), *1410, +23.2.1473 Grave; zoon van Jan II van Egmond en Maria van Arkel. Hij huwde op 23.7.1423 → Catharina van Kleef. De Gelderse ridderschap en steden wezen hem na de dood van Reinoud IV als opvolger aan.

→ Adolf van Egmond, hertog van Gelre en graaf van Zutphen (1465-1471), *1438, +(gesneuveld) 27.6.1477 bij Doornik; zoon van Arnold van Egmond.

→ Karel de Stoute, hertog van Gelre (1473-1477) en hertog van Bourgondië (1467-1477), *10.11.1433 Dijon, +(gesneuveld) 5.1.1477 bij Nancy; zoon van → Filips de Goede en → Isabella van Portugal.

→ Maria van Bourgondië, hertogin van Bourgondië en van Gelre (1477-1482), *13.2.1457 Brussel, +(na een val van haar paard) 27.3.1482 Brugge; dochter van Karel de Stoute en diens tweede vrouw Isabella van Bourbon. Zij huwde → Maximiliaan I van Oostenrijk (19.8.1477) en bracht daarmee de verbinding tussen het huis van Bourgondië en het Habsburgse huis tot stand.

→ Filips de Schone, hertog van Bourgondië (1482-1506), aartshertog van Oostenrijk, koning van Castilië (1504-1506), hertog van Gelre (1482-1492), *22.6.1478 Brugge, +25.9.1506 Burgos; zoon van → Maria van Bourgondië en → Maximiliaan van Oostenrijk.

Hij huwde op 5.11.1495 Johanna, dochter van Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië.

→ Karel van Egmond (Karel van Gelre), hertog van Gelre (1492-1538), *10.11.1467, +30.6.1538 Arnhem; zoon van → Adolf van Egmond en Catharina de Bourbon. Hij huwde in 1519 Elizabeth, dochter van Hendrik van Brunswijk-Lüneburg.

Willem II, hertog van Gelre (1538-1543), hertog van Gulik en Kleef (1539-1592), *1561, +5.1.1592; zoon van Jan III, hertog van Kleef en Gulik en graaf van Marck en Ravenstein. Hij huwde in 1541 Jeanne, erfdochter van Navarre.

In 1543 nam het huis Habsburg het bestuur over Gelre en Zutphen over.