Toccata (It. toccare, aanraken), een stuk voor toetseninstrumenten, in tegenstelling tot een cantate: een zangstuk, en een sonate: een instrumentaal stuk.
De oorspronkelijke vorm van de toccata was die van een geïmproviseerde introductie. In de 17e eeuw groeide zij uit tot een driedelig stuk:een vrij geschreven opening, een ricercare' en een vrij slot. Rond 1700 werd er met een dubbele streep een splitsing gemaakt tussen het openingsgedeelte en de ricercare; zo ontstond het type 'Toccata en fuga', of (bij J.S. Bach) 'Preludium en fuga'. Bij toccata's uit latere tijden bleef het patroon met veel snelle noten herinneren aan de oorspronkelijketoetsen-improvisatie.
