a) Algemeen
De bedoeling der sociale verzekering is: maatschappelijk zwakkere groepen in tijden, waarin zij door een of andere omstandigheid (ziekte, ongeval, invaliditeit, ouderdom, werkloosheid) niet door eigen arbeid het levensonderhoud kunnen verdienen, op den grondslag van wettelijke verzekering een minimumbestaan te verschaffen. Die maatschappelijk zwakkere groepen zijn vooral de arbeiders, maar het kunnen ook anderen zijn (kleine boeren, kleine zelfstandigen), waaraan echter tot nu toe weinig aandacht door de overheid is besteed. De ➝ Ouderdomswet staat vrijwel alleen. In het stelsel van publiekrechtelijke ➝ bedrijfsorganisatie wordt er naar gestreefd, het particulier initiatief en de wettelijke regelingen met elkaar, zooveel mogelijk, in de bedrijven als publiekrechtelijke lichamen te vereenigen.
b) Nederland
De sociale verzekering van Nederland omvat: ➝ Ongevallenwet, ➝ Invaliditeitswet, ➝ Ziektewet, Werkloosheidsbesluit, ➝ Land- en Tuinbouwongevallenwet, ➝ Zeeongevallenwet. Deze wettelijke regelingen gelden voor de arbeiders. Daarnaast moet dan nog worden genoemd de Ouderdomswet, waardoor een ouderdomsverzekering voor kleine zelfstandigen mogelijk wordt (V.O.V.). Deze verzekeringswetgeving huldigt in het algemeen het standpunt van de fondsvorming. D.w.z. dat de premies gestort worden in een fonds, uit welks rente de uitkeeringen voor de renten voor ouderdom, invaliditeit en ongevallen worden voldaan. De aldus gevormde fondsen worden beheerd door de Rijksverzekeringsbank te Amsterdam, welke instelling tevens optreedt als uitvoeringsorgaan van de Ongevallenwet en een gedeelte van de Land- en Tuinbouw-Ongevallenwet, terwijl deze bank eveneens bij de uitvoering van de Invaliditeitswet is betrokken.
Het bestuur van de Rijksverzekeringsbank behoeft voor de wijze van belegging van de onder haar beheer staande fondsen de goedkeuring van den Centralen Beleggingsraad. Deze Beleggingsraad is tevens belast met het toezicht op de beleggingen van den Pensioenraad, de Rijkspostspaarbank en den Postchèque- en girodienst. Talma had voor de uitvoering van de sociale verzekering de voornaamste taak toegedacht aan omstreeks 80 Raden van Arbeid, lichamen van werkgevers en werknemers, met ambtelijken voorzitter op territorialen grondslag (Radenwet). Raden van Arbeid zijn er gekomen en hebben zich gehandhaafd in bescheidener getal (ongeveer 30), maar bij de uitvoering der Ziektewet hebben bedrijfsvereenigingen voor omstreeks 85% der arbeiders de uitvoering in handen gekregen. Bedrijfsvereenigingen zijn lichamen door bepaalde organisaties van werkgevers en werknemers gevormd. Men overweegt thans, ook de Ongevallenwet, althans ten deele, door soortgelijke bedrijfsvereenigingen te doen uitvoeren.
Herhaaldelijk zijn er voorstellen tot unificatie der sociale verzekeringswetten in Nederland gedaan, terwijl daarnaast ook verscheidene malen wijzigingen van het stelsel der Invaliditeitswet werden bepleit, met name om de individueele renteberekening te vervangen door een systeem van eenheidsrenten, waardoor dan tevens een eenheidspremie voor alle sociale verzekeringen tezamen mogelijk zou kunnen worden. Zie nog ➝ Sociale Wetgeving. Veraart.
c) In België omvatten de sociale verzekeringen de arbeidsongevallen, de beroepsziekten; de ouderdomspensioenen: algemeene wet en verder speciale regeling voor bedienden, mijnwerkers en zeelieden; de verzekering tegen onvrijwillige werkloosheid; de gezinsvergoedingen.
De wetgeving omtrent de s. v. behoort deels tot het burgerlijk recht, deels tot het strafrecht. Wat deze wetgeving kenmerkt, is dat de vsch. wetten in principe steunen op het stelsel der verzekering; nochtans wordt op vele punten van het verzekeringsstelsel afgeweken.
Lit. : A. Eeckhout, Het vraagstuk der Soc. Verzekeringen in België (1931). V. Helshoeck.
