Code - (→ Lat. codex), 1° Fransche naam voor wetboek. De bekendste c. zijn:
Code cevil of Code Napoléon. Hiermede wordt gewoonlijk bedoeld het Fransche → Burgerlijk Wetboek van 1804.
Code pénal Hiermee wordt gewoonlijk bedoeld het Fransche W. v. Str. van 12 Febr. 1810, dat tot voorbeeld heeft gediend van de continentale strafwetboeken.
2° Een verzameling van op bepaalde wijze gerangschikte woorden, uitdrukkingen en zinnen of van getallen, met behulp waarvan een schriftelijke mededeeling zoodanig veranderd kan worden, dat een aanzienlijke bekorting ontstaat, zonder dat de mededeeling voor den geadresseerde aan duidelijkheid verliest. De codes zijn ontstaan en tot ontwikkeling gekomen ongeveer gelijktijdig met de opkomst en de ontwikkeling van de kabeltelegraphie. Het doel is allereerst kostenbesparing en verder in sommige gevallen geheimhouding. In het bijzonder bij het overzeesch telegraphisch verkeer wordt veel gebruik gemaakt van codes, mede in verband met het gevaar voor overbelasting van de kabels en met de vertraging in de overbrenging als gevolg daarvan. Meer dan 80% van de overzeesche telegrammen zijn in code-taal gesteld.
Het aantal codes is zeer groot. Wat den omvang betreft, varieeren ze van een enkel blaadje met eenige tabellen tot drie of vier lijvige boekdeelen. De meeste zijn in het Engelsch gesteld, doch er zijn er ook in het Fransch, Duitsch, Nederlandsch, Spaansch en Portugeesch. Enkele zijn in twee of meer talen tegelijk bewerkt.
Men onderscheidt:
1° Particuliere of privaat-codes. Deze worden gebruikt in het telegraphisch verkeer tusschen bepaalde zaken. Uiteraard zijn deze niet in den boekhandel verkrijgbaar. 2° Algemeene codes. Deze bevatten woorden, uitdrukkingen of getallen, welke op alle in den handel voorkomende mogelijkheden berekend zijn. Bekend zijn o.a. de A.B.C.-code, de A-Z-code en de Mercuur-code. Groote handelszaken vermelden gewoonlijk in het briefhoofd de code of de codes, waarvan bij telegrammen aan haar gericht, gebruik gemaakt kan worden.
3° Branche-codes. Deze zijn vervaardigd voor bepaalde branches, bijv. voor den katoenhandel.
Zoowel de algemeene codes als de branche-codes zijn publiek en in den boekhandel verkrijgbaar.
Naar den vorm kan men onderscheiden woord- en cijfercodes. De moderne algemeene en branche-codes zijn beide tegelijk, terwijl privaatcodes doorgaans cijfercodes zijn. Cijfercodes geven een grootere kostenbesparing dan woord-codes. Een bericht wordt hierbij door een getal weergegeven, waarbij uitgegaan wordt van den regel, dat de beteekenis van een cijfer wordt bepaald door de plaats, welke het in het getal inneemt. Daar in cijfertelegrammen gemakkelijker verminkingen ontstaan dan in woordtelegrammen, heeft men naar een middel gezocht om een willekeurig getal in een woord te veranderen. Dit kan geschieden met behulp van een condensor of condensatietabel.
Het gebruik van codetelegrammen is internationaal geregeld, achtereenvolgens op de Conferenties te Londen (1903), te Lissabon (1908), te Brussel (1928) en te Madrid (1932). Zie verder →Codeeren en →Code-vlag.
L i t.: dr. ir. C.B. Barto, Economie en Techniek van Codes en Code-condensors. Witsenboer.
De meteorologische code is een code voor synoptische weerberichten en luchtvaartweerberichten; zij werd internationaal te Kopenhagen in 1929 vastgesteld.