Bakoenin - Michael, Russisch anarchist, propagandist van den opstand tegen de bestaande orde, was meer agitator dan theoreticus en bracht in het socialisme het Slavische element; * 1814 te Pyamouchino, district Torsjok; † 1 Juli 1876 te Bern. Zoon van een diplomaat, was een tijd artillerie-officier, leefde sinds 1840 in Duitschland, Zwitserland, Frankrijk en Engeland in nauwe connectie met radicalen en communisten; studeerde in Duitschland de philosophie van Fichte, Schelling en Hegel, poogde een opstand te verwekken in Polen, werd ter dood veroordeeld wegens deelname aan den Mei-opstand in Dresden, bleef jaren in Russische gevangenschap, werd naar Siberië verbannen, vluchtte naar Londen en nam deel aan de Internationale; leefde sedert 1874 te Lugano.
B. begon de aandacht op zich te vestigen met zijn artikelen „Die Reaktion in Deutschland, ein Fragment von einem Franzosen” (onder den schuilnaam Jules Elysard), een belijdenis van zijn loopbaan der absolute vrijheid. Ze bevatten reeds de formule: „De drang der vernieling is tegelijk een scheppende drang”, later weergegeven door: „Le souffle de la destruction est un souffle créateur”; zijn program formuleerde B. in: „Alliance de la démocratie socialiste”, als tegenhanger van de inrichting der „Internationale”, waaruit hij wegens strijd met Marx werd uitgeworpen. Deze Alliance is een geheim genootschap, waarvan de broeders allen moesten hebben de revolutionnaire passie, „le diable au corps”. B. wil een samenleving zonder leiding, gezag of dwang; hij leert (tegen de socialisten, die den nadruk leggen op de gemeenschap) de souvereiniteit van het individu; het begin moet zijn het afbreken van den staat; vooral moet men het gezag bestrijden in den godsdienst, terwijl B. met de meest cynische, goddelooze uitingen propaganda voert voor het atheïsme.
Werken: Lettre à un français sur la crise actuelle (1870); L’empire Knoutogermanique et la révolution sociale (1871); L’étatisme et l’anarchie; Dieu et l’état; La théologie politique de Marzini; Gesammelte Werke (1921-’24). — Lit.: Elzbacher, Anarchisme; Quack, Socialisten, Personen en stelsels (VI); G. Steklow, M.Bakunin, ein Lebensbild (1913).
M. Verhoeven.
