Ammoniak - Een kleurloos gas met sterk loogachtigen smaak en traanverwekkenden reuk. Kookpunt—33,4°bij lat; smeltp.—77,3°; kritische temp. —130°; krit. druk 115 at; soort. gew. der vloeist. 0,6775 bij —35°; 1 liter a.-gas weegt bij 0° en 1 at 0,7708 g. De naam a. is afkomstig van de verbinding salmiak (NH4 Cl), dat men vroeger noemde Sal ammoniacum. Reeds in de 17e eeuw maakte men hieruit met gebluschte kalk a. vrij.
Voorkomen. In zeer kleine hoeveelheid komt a. in de atmosfeer voor en ontstaat daar oorspronkelijk uit water en lucht bij het doorslaan van bliksemstralen, waardoor in de hoogere luchtlagen a. en waterstof ontstaan. Wellicht is deze vormingswijze in vroegere geologische tijdperken de voornaamste bron geweest van ammoniak, dat zich later in verbindingen op de aarde heeft vastgelegd. Tegenwoordig vormen zich groote hoeveelheden a. bij het rotten van plantaardig en dierlijk afval. A.-verbindingen worden in kleine hoeveelheid door vulkanen uitgestooten.
Bereiding. De groote massa a., die de techniek noodig heeft, wordt gewonnen ofwel uit de steenkolen, waarin het als halfvergane eiwitstof voorkomt, ofwel door synthese uit de elementen stikstof en waterstof. Het ruwe steenkolengas bevat ongeveer ¼% van de verwerkte steenkolen aan a. of a.-verbindingen. Het wordt door wasschen met water aan het ruwe gas onttrokken. Dit waschwater heet a.-water. Door verhitting hiervan onder toevoeging van kalk, om de zuren te binden, waarmede het voor een deel verbonden is, ontwijkt NH3.
Men leidt het gewoonlijk in zoutzuur of in zwavelzuur, waardoor ammoniumchloride (salmiak, NH4Cl), resp. ammoniumsulfaat, (NH4)2SO4, ontstaat. Deze stoffen worden in den handel gebracht. Met kalk wordt het zuivere a. er uit teruggewonnen. Het wordt in stalen cylinders tot een vloeistof samengeperst in den handel gebracht. De spanning hierin bedraagt bij 20° 8,4 at.
De synthese van a. uit stikstof en waterstof is aan F. Haber gelukt en C. Bosch heeft het proces in de techniek ingevoerd. De werkwijze komt hierop neer, dat een stikstof-waterstofmengsel (1:3) onder hoogen druk wordt samengeperst en aldus bij verhooging van temperatuur met een katalysator in aanraking wordt gebracht. Als katalysator gebruikt men thans algemeen een geactiveerde ijzeroxydmassa. De toegepaste drukking varieert naar de werkwijze. Het proces Haber-Bosch werkte bij 200 at.
Later werd het proces door Georges Claude gewijzigd en werkte men bij minstens 800 at. De nieuwste werkwijze, die ook in ons land te Sluiskil op zeer groote schaal wordt toegepast, is volgens den Italiaan Fauser, die weer bij 250 tot 300 at werkt. Het bedrijf te Sluiskil verbruikt jaarlijks ongeveer 150 000 000 kWh en levert per etmaal 800 ton ammoniumsulfaat, dat als meststof dient. Verder zeer belangrijke productie door de Staatsmijnen te Lutterade (L.), en de Hoogovenbedrijven te IJmuiden. Door deze industrie is Nederland tot het derde kunstmest exporteerende land der wereld geworden.
Toepassing. Bereiding van kunstmest in den vorm van ammoniumzouten. Ammoniak wordt tevens gebruikt als koelmiddel, zoowel in absorptieals in expansiemachines. v. d. Beek
