Amazone - Amazonas, Amazonestroom, rivier in Z. Amerika, in opp. van stroomgebied en waterrijkdom de grootste, in lengte de derde rivier der aarde. In den bovenloop, Maranon geheeten, ontspringt ze op 10° 30' Z., op een hoogte van 6000 m uit het meer Lauricocha in Peru; vormt een diep-ingesneden Cordilleren-lengtedal, doorbreekt de centrale en O. Cordilleras in diepe, wilde doorbraakdalen (pongo’s) en komt door de pongo Manseriche op 180 m hoogte in de vlakte, waar ze over een afstand van 4000 km met slechts 180 m verval stroomt door de uitgestrekte woudvlakten der Selva’s. 17 van de 200 zijrivieren zijn langer dan de Rijn, o.a. rechts de Ucayali in Peru, links de Japura en Rio Negro (door de zijrivier Cassiquiare in verbinding met de Orinoco en deze weer met de Amazone), verder rechts de Juruá, de Purus, de Madeira (houtrivier), de Tapajoz en Xingu. Ze mondt met drie hoofdarmen in zee. De Tajipuru, als grootste zijtak vóór de hoofdmonding, richt ze naar het Z. en vormt met de Tocantino den zeeboezem Rio Para.
In Peru is ze vaak meer dan 1 km breed, bij de Rio Negro-monding 3 km, diepte 40 m. De mondingstrechter is 300 km breed, (de helft door eil. ingenomen). In de stroomengte bij Obidos is ze 1900 m breed, 80—100 m diep. Haar stroomgebied omvat ± 7 millioen km2. Capaciteit bij gemidd. waterstand 35 000 tot 120 000 m3 per sec. Vloedwerking doet zich gevoelen tot Obidos; de vloed gaat als een watermuur (pororoca) naar binnen.
De ontzaglijke monding van de A. dringt het zeewater bij ebgetij 200 km terug. De A. is bevaarbaar vanaf Iquitos, voor groote oceaanstoomers tot Manaos; de was ervan begint in Nov. tot Juni; het ,,igapo”-woud, tot zelfs landwaarts de Varzea of Vargem, is dan overstroomd. In 1500 ontdekte Pinzon de monding van de A.; Orellana heeft ze in 1541/42 het eerst bevaren, Acuna S.J. in 1639 beschreven. De naam A. is ontleend hetzij aan de veelal gewapende vrouwen onder de Tapuya-Indianen (die Orellanna zag) in verband met de uit de oudheid bekende Amazonen, hetzij aan het Sp. ,,marana”= warwinkel (van eil. en rivierarmen in de delta).
Zuylen.
