is een strijd met geweld van wapenen tussen staten of andere georganiseerde mensengroepen, hetzij uit wraakneming of ter bestraffing, hetzij om de andere partij op een of ander punt de eigen wil op te leggen, hetgeen meestal zal neerkomen op het afdwingen van een werkelijk of vermeend recht. Rechtskundig spreekt men eerst dan over oorlog, wanneer de toestand beantwoordt aan internationaal vastgestelde regels.
In deze zin kan er oorlog zijn als de strijd gestaakt of nog niet begonnen is, of kan men in plaats van over oorlog spreken over strafexpeditie, politiële actie, gewapende interventie, e.d., waar feitelijk onze eerste bepaling van oorlog verwerkelijkt is. In onze verdere beschouwing hebben we vooral de feitelijke oorlog op het oog.Men spreekt over een „totale” oorlog, wanneer alle krachten van een volk (handel, industrie, wetenschap, mentaliteit) voor de oorlog worden ingezet, zodat het onderscheid tussen combattant en non-combattant vervaagt en zo goed als alles militaire betekenis krijgt. Onder „koude” oorlog verstaat men een gespannen toestand, waarin twee partijen nog niet tot oorlogsverklaring of oorlogsgeweld zijn overgegaan, doch wel met de onmiddellijke mogelijkheid er van rekening houden en daarom op allerlei wijzen elkanders kracht trachten te verzwakken. De ontwikkeling van de wetenschap in de laatste eeuw heeft het begrip „A.B.C.-oorlog” met zich meegebracht (atomische, biologische en chemische oorlogvoering) . Men kan niet zeggen dat oorlog voeren steeds en in beginsel ongeoorloofd is. In het O.T. worden oorlogen gevoerd op bevel van God. Het dulden van onrecht kan een zeer christelijke houding zijn, doch er zijn ook situaties waarin het afdwingen van recht een goede en zelfs verplichte daad kan zijn. Het gebukt gaan onder onrecht schept met name een toestand, waarin de mens gemakkelijk van de vervulling van zijn menselijke en christelijke taak wordt afgehouden.
Maar omdat oorlog steeds gepaard gaat met grote nadelen voor zichzelf en anderen, zal hij slechts geoorloofd zijn onder bepaalde omstandigheden. Behalve de allereerste voorwaarde, dat er werkelijk door de andere partij onrecht is gepleegd, moet de oorlog ook een noodzakelijk middel zijn om het onrecht ongedaan te maken. Daarom moeten eerst alle vreedzame middelen beproefd zijn: overleg, bemiddeling door derden, beroep op het Permanente Hof van Internationale Justitie of op een andere internationale instantie zoals de U.N.O. Doch ook wanneer de oorlog het enige en laatste middel is, mag hij slechts gevoerd worden, wanneer de nadelen niet groter zijn dan de voordelen. Het feit dat men in het oordeel over het onrecht en in de waardering van voor- en nadelen gemakkelijk blootstaat aan baatzuchtige zelfmisleiding, is wel een reden om de zedelijke voorwaarden voor een juist zedelijk oordeel te beklemtonen (zie Voorzichtigheid), doch kan, zolang geen hogere instantie de objectieve behartiging van de rechtsorde beter garandeert, geen loochening van de voorwaardelijk gestelde geoorloofdheid rechtvaardigen. Nu echter in onze tijd door de groeiende contacten en afhankelijkheden tussen de staten een internationale gemeenschap steeds noodzakelijker wordt en ten dele reeds verwerkelijkt is, is daarmede de plicht vergroot om eventuele geschillen voor te leggen aan de internationale instanties. Zodra een volledige internationale organisatie bestaat, zullen voor de geoorloofdheid van de oorlog de regels gelden van de geoorloofdheid van een opstand.
De huidige beoordeling van de geoorloofdheid van de oorlog wordt bijzonder bemoeilijkt door de steeds verder om zich heen grijpende gevolgen van een moderne oorlog. Het is begrijpelijk, dat men zich afvraagt of de nadelen van een oorlog nog wel kunnen worden gecompenseerd door het verhoopte rechtsherstel. Alleen het feit, dat de verkrachting van recht en vrijheid voor ontelbaren een schier ondraaglijke situatie kan scheppen, houdt de mogelijkheid van wapengeweld als een aanvaardbaar middel open. Doch de plicht om de gevolgen van een moderne oorlog zoveel mogelijk te vermijden sluit de andere plicht in om in grote offervaardigheid de stichting van een internationale gemeenschap mogelijk te maken. Wanneer een staat niet alleen onrecht te verduren heeft, doch onrechtmatig met wapengeweld wordt aangevallen, zal hij zich ook met wapengeweld mogen verdedigen. A.
V. R.
