Transmutatie is in de alchemie de omzetting van basiselementen in edele metalen, zoals goud of zilver.
De kunstmatige productie van goud, "chrysopoeia", was een doel van alchemisten, die streefden naar de ontwikkeling van een Steen der wijzen die in staat zou zijn tot transmutatie. De alchemisten probeerden dit met chemische reacties te bereiken.
De beschrijvingen van de perfecte steen of elixer waren talrijk en divers. In sommige ervan werd het afgebeeld als een zwaar, glinsterend poeder, dat smolt zonder rook te produceren. Het poeder was rood of wit, in overeenstemming met zijn vermogen om de onedele metalen om te zetten in goud of zilver wanneer ze erop 'geprojecteerd' werden. De Vlaamse alchemist Van Helmont beschreef het in 1618 'van kleur, zoals saffraan in zijn poeder, maar toch zwaar en glanzend als gepoederd glas', en de Nederlandse hofarts en alchemist Helvetius schreef in 1667 dat de tinctuur op glas of bleke zwavel leek.
Er is gesuggereerd dat het idee van transmutatie oorspronkelijk voortkwam uit de ontdekking in het oude Egypte van legeringen die goud simuleerden, 'zodat zelfs de goudwerkers zullen worden misleid', zoals een tekst luidt in de Leiden Papyrus van de eerste of tweede eeuw. Uit studies van latere geschriften van de alexandrijnse alchemisten blijkt echter dat het oorspronkelijke Egyptische 'maken van goud' en 'maken van zilver' alleen bestond uit het indrukken van de kleuren goud en zilver op de basismetalen, en dat de middeleeuwse 'pseudoalchemisten' van West-Europa, door deze termen letterlijk te interpreteren, op een vals spoor werden geleid.
