(koa'li:si) mv. zeven oorlogen 1793-1816 door verschillende Europese staten gezamenlijk tegen Frankrijk gevoerd.
1. Eerste Koalitieoorlog 1793-1797,
veroorzaakt door de moord op koning Lodewijk XVI. Spanje, Portugal, Holland, Engeland, de meeste Duitse en Italiaanse staten namen eraan deel. De Franse generaal Dumouriez, gesteund door Daendeis en andere uitgeweken hoofden der Patriotten, drong de Nederlandse Republiek der Verenigde Provinciën binnen, veroverde Breda, Klundert en Geertruidenberg (Willemstad hield zich staande onder van den Boetzelaar) en ging het Hollands Diep oversteken, toen de nederlaag der Fransen bij Aldenhoven, hem naar de Zuidelijke Nederlanden terugriep. Deze werden door de Oostenrijkers onder Josias von Koburg (overwinning bij Neerwinden 18 maart 1793) heroverd. Terzelfder tijd verjoegen de Pruisen de Fransen uit Duitsland en verdreven Custine uit Mainz. De 8ste september versloegen de Fransen de Engelsen bij Hondschote, de 26ste juni 1794 dwongen zij (onder Jourdan), door de overwinning bij Fleurus, de Oostenrijkers, de Zuidelijke Nederlanden te ontruimen, en bemachtigden de linker Rijnoever.
In de winter trokken zij, onder Pichegru, de Republiek der Verenigde Provinciën binnen; Willem V vluchtte 18 januari 1795 naar Engeland en de Unie werd veranderd in de Bataafse Republiek, die bij het Haagse Verdrag (16 mei 1795) Staats-Vlaanderen, Maastricht en Venlo moest afstaan. De 5de april werd te Bazel de vrede gesloten met Pruisen, dat afstand deed van de linker Rijnoever. De 22ste juli sloot ook Spanje (Godoy) vrede te Bazel (afstand van het Spaans gedeelte van San Domingo). In 1796 werden de Fransen, onder Jourdan, door aartshertog Karel van Oostenrijk over de Rijn teruggedreven. Intussen versloeg Napoleon (onderbevelhebbers : Massena, Augereau, Berteier, Junot, Murat, Marmont, Lannes) de Oostenrijkers (Beaulieu) bij Montenotte, Millesimo, Dego, Cera, Mondovi (12-21 april), Castiglione (5 aug.), Arcole (17 nov.), Rivoli (14 jan. 1797) en vermeesterde 2 febr. Mantua.
De 18de april kwam een voorlopige vrede te Leoben, 17 okt. de definitieve vrede te Campo Formio tot stand, waarbij Oostenrijk de Zuidelijke Nederlanden, de linker Rijnoever en Lombardije verloor en Venetië verkreeg. Voordat de vrede met het Duitse Rijk te Rastadt werd gesloten, brak een 2de oorlog uit.
2. Tweede Koalitieoorlog 1798-1802.
Oorzaken waren : de revolutionering van Italië en Zwitserland, de bezetting van Malta en de bedreiging van Engeland door Napoleon’s expeditie naar Egypte. Engeland, dat geen vrede had gesloten, was verbonden met Oostenrijk, Rusland, Turkije en Napels. In maart 1799 deed Jourdan een inval in Zuid-Duitsland, maar werd door de aartshertog Karel van Oostenrijk verslagen. De Russische veldmaarschalk Soevorop overwon Moreau bij Cassano (25-27 april), Macdonald aan de Trebbia (17-19 juni) en Joubert bij Novi (15 aug.), zodat de Fransen bijna geheel Italië moesten ontruimen. De 25ste september versloegen de Fransen, onder Massena, de Oostenrijkers en Russen bij Zürich. In 1800 werden de Oostenrijkers de 14de juni bij Marengo door Napoleon, de 3de dec. bij Hohenlinden door Moreau verslagen.
De 9de febr. 1801 werd te Lunéville de vrede ondertekend, die de bepalingen van Campo Formio bekrachtigde. De 24ste maart 1802 kwam ook te Amiens de vrede met Engeland tot stand.
3. Derde Koalitieoorlog 1805,
door Engeland, Oostenrijk, Rusland, Zweden en Napels tegen Napoleon, die de Bataafse Republiek en Zwitserland immer meer in afhankelijkheid bracht, zich tot koning van Italië had gekroond en Engeland met een landing, van Boulogne uit, bedreigde. Napoleon dwong 17 okt. 1805 de Oostenrijkers onder Mack te Ulm zich over te geven. De 21ste oktober werd de Frans-Spaanse vloot door Nelson bij Kaap Trafalgar verslagen. De 13de nov. bezetten de Fransen Wenen, de 2de dec. overwonnen zij de Oostenrijkers en Russen bij Austerlitz in de Driekeizersslag. Bij de Vrede van Pressburg moest Oostenrijk Venetië aan het koninkrijk Italië, Tyrol aan het koninkrijk Beieren, Vóór-Oostenrijk aan het koninkrijk Wurtemberg afstaan, en het verloor zijn stelling in het Duitse Rijk door de stichting van het Rijnverbond.
4. Vierde Koalitieoorlog 1806-1807,
door Pruisen, Rusland, Engeland en Zweden tegen Napoleon, wegens zijn immer stijgende macht. De Pruisen werden 14 okt. 1806 bij Jena verslagen door Napoleon, die 17 okt. Berlijn binnentrok en er het Kontinentaal Stelsel uitvaardigde. 7-8 febr. 1807 onbesliste slag bij Eylau tussen Napoleon en de Russen, 14 juni nederlaag der Russen bij Friedland, 7-9 juli Vrede van Tilsit. Pruisen moet het gebied bewesten de Elbe en zijn Poolse provincies afstaan.
5. Vijfde Koalitieoorlog 1809,
door Oostenrijk en Engeland tegen Napoleon. Deze dreef de Oostenrijkers bij Eckmühl en Regensburg terug en trok 13 mei Wenen voor de 2de maal binnen; werd echter bij Aspern (21 mei) en Essling (22 mei) door aartshertog Kakel verslagen. Terzelfder tijd brak in Tyrol, onder Andreas Hofer en, in Noord-Duitsland, onder Schill, een opstand uit. Na de nederlaag bij Wagram 6 juli, moest Oostenrijk, bij de Vrede van Schönbrunn, de Illyrische provincies afstaan.
6. Zesde Koalitieoorlog of Vrijheidsoorlog 18131814,
door Pruisen, Rusland, Engeland, Zweden en Spanje tegen Napoleon. Deze overwon de Russen onder Wittgenstein en de Pruisen onder Blücher bij Lützen (2 mei) en Bautzen (20-21 mei). Na een wapenstilstand (5 juni-10 aug.), sloot zich ook Oostenrijk bij de Bondgenoten aan, die drie legers hadden gevormd : het Noorderleger onder Bernadotte, het Silezische onder Blücher, het Boheemse onder Schwarzenberg. De 23ste aug. werd Oudinot, die Berlijn wilde bemachtigen, door Bülow bij Grossbeeren verslagen. De 26ste aug. overwon Blücher Macdonald bij de Katzbach, 26-28 aug. versloeg Napoleon het Boheems leger bij Dresden, dat echter 29 aug. bij Kulm Vandamme dwong zich over te geven. De 5de sept. werd Ney, die een tocht naar Berlijn beproefde, door Bülow bij Dennewitz verslagen.
Van 16 tot 19 okt. overwonnen de drie verenigde legers Napoleon in de Volkerenslag bij Leipzig. Het Rijnverbond werd ontbonden, het koninkrijk Westfalen hield op te bestaan; ook in Holland werden de Franse troepen verdreven. Na vergeefse vredesonderhandelingen met Caulaincourt, vielen de Bondgenoten Frankrijk binnen, versloegen 30 maart 1814 de Fransen bij Parijs en hielden de volgende dag hun intocht in de hoofdstad. De 2de april werd Napoleon afgezet en naar Elba verbannen, terwijl Lodewijk XVIII tot koning werd uitgeroepen. Deze sloot 30 mei met de verbonden mogendheden de Eerste Vrede van Parijs, die aan Frankrijk de grenzen van 1790 toekende. Voor het overige zou de toestand van Europa door het Wener Kongres geregeld worden.
7. Zevende Koalitieoorlog.
Toen 1815 Napoleon de Franse kroon had herwonnen (→ Honderd Dagen), herbegonnen ook de Bondgenoten de oorlog tegen hem. Napoleon’s leger telde 130.000 man: tegenover hem stond Blücher (met wie zich F. W. von Bülow later verenigde) met 120.000 Pruisen, en Wellington met 100.000 Engelsen, Hannoveranen en Hollanders (onder de Prins van Oranje). Niettegenstaande de noodlottige invloed, die het overlopen van Bourmont op de stemming van het leger had, versloeg Napoleon 16 juni Blücher bij Ligny; dezelfde dag viel Ney tevergeefs een gedeelte der Engelsen, onder de Prins van Oranje, bij Quatrebras aan. De 18de juni leed Napoleon een beslissende nederlaag bij Waterlo, vluchtte naar Parijs, en deed 22 juni afstand van de troon. De 3de juli trokken de Bondgenoten ten tweeden male Parijs binnen; Lodewijk XVIII keerde terug en sloot 20 nov. de tweede Vrede van Parijs. Frankrijk behoudt de grenzen van 1790, moet 700 miljoen fr. krijgskosten betalen en gedurende 5 jaren 150.000 soldaten der Bondgenoten aan de noordergrens onderhouden.