Ritueel-kritiek is bij de impact van een ritueel stilstaan. Ritueel-kritiek analyseert, becommentarieert en biedt suggesties voor verbetering aan.
ZINGEVING, KADER en GELOOFWAARDIGHEID, dáár gaat het om.
I: de vraag naar zingeving. Wat is het verhaal? Mensen willen een richting. Waar verwijst het symboolgebaar naar? Wat is het doel het zingevende, transcendentale, metafysische, spirituele element? Een ceremonie engageert deelnemers, drukken samengebalde buitengewone gevoelens uit. Gebeurt dat?
II: het kader. Overgangsrituelen betreffen vaak huwelijk en uitvaart. Bij een 'mooie' uitvaart is de eredienst goed geframed, heeft een kop en een staart en de aanvang en het slot zijn gemarkeerd. Binnen de omlijsting gaat iets open en weer dicht. Er is een voorgrond, een 'inner circle' en anderen bevinden zich op de achtergrond. Desondanks vindt alles plaats onder één noemer, binnen een gegeven context met een voor iedereen bekende bedoeling. Fysiek bevindt men zich binnen de rituele ruimte, onder het hoge gewelf van stadhuis, kerk of uitvaartcentrum.
III: hoe geloofwaardig is het ritueel? Klopt het verhaal? Overtuigt bijvoorbeeld de ceremoniële spijtbetuiging? Is sprake van overdrijving (vreugdevuur Scheveningen), worden mensen of dieren geweld aangedaan (besnijdenis resp. onverdoofd slachten)? Neem geen genoegen met een routineaanpak.
Anti-ritualisten hebben weinig met rituelen. Zij vinden rituelen vals, hypocriet, clichématig. Allemaal veinzerij, poses en rouwmisbaar. Anti-ritualisten snappen rituelen niet. Daarom ter afsluiting: oprecht veinzen (Kellendonk) of intentionele goedbedoelde hypocrisie (Mille) betreft de kloof tussen 'zou kunnen' en 'had gemoeten'. De behoefte is steeds de kloof tussen ethisch ideaal en sociologische werkelijkheid te overbruggen. In de mise-en-scene van het ritueel komen theorie en praktijk samen. Die praxis kan altijd beter, vandaar het belang van ritueel-kritiek.
