(Sanskriet). Het “oorspronkelijke Zelf” of “voorbij het Zelf”, het permanente ZELF, het Brahman of de universele Geest-Ziel.
Een samengesteld Sanskrietwoord dat het hoogste of universele Ātman betekent. Parama, “oorspronkelijk”, “verheven”, enz. De wortel van Ātman is nauwelijks bekend. De oorsprong is onzeker, maar de algemene betekenis is die van zelf. Paramātman betekent derhalve het “opperste Zelf”, of de top of bloem van een hiërarchie, de wortelgrondslag of bron van dat kosmische Zelf.Zelfloosheid is het kenmerk van Paramātman, het universele Zelf, waar al het persoonlijke verdwijnt.
Het universele Zelf is het hart van het heelal, want deze twee uitdrukkingen zijn slechts twee manieren om hetzelfde uit te drukken; het is de bron van ons wezen; het is ook het doel waarheen alles op weg is, wij en de hiërarchieën boven ons, zowel als de hiërarchieën en de entiteiten die deze samenstellen, die lager staan dan wij. Alle komen voort uit dezelfde onuitsprekelijke Bron, het hart van het Zijn, het universele Zelf, gaan in een bepaalde periode van hun evolutionaire reis door het menselijk stadium en verwerven daardoor zelfbewustzijn of het ego-zelf, het “ik ben ik”, en ervaren, naarmate ze vorderen langs dit pad van evolutie, dat dit zich geleidelijk ontwikkelt tot universeel bewustzijn — een uitbreiding waaraan nooit een einde komt, omdat het universele bewustzijn eindeloos, onbeperkt, grenzeloos is.
Paramātman is in geestelijke zin praktisch identiek met wat de theosoof in gedachten heeft als hij spreekt over het Absolute (zie aldaar); daarom is Paramātman, al heeft het vele betekenissen, in wezen identiek met Brahman. Wanneer de menselijke geest of het bewustzijn in gepeins verzonken opklimt langs de sporten van de eindeloze levensladder en beseft dat het Paramātman van één hiërarchie of kosmos slechts een van vele andere Paramātmans van andere, kosmische hiërarchieën is, wordt hij zich op bepaalde momenten van filosofische introspectie bewust van het feit dat zelfs de vage term Parabrahman het grenzeloze Paramātman van de onbegrensde ruimte kan blijken te zijn; maar in laatstbedoelde zin gebruikt, wordt het woord Paramātman kennelijk een zuiver algemene uitdrukking voor onbegrensd leven, onbegrensd bewustzijn, onbegrensde substantie. Laatstbedoeld gebruik van het woord, hoewel volkomen correct, kan nauwelijks worden aanbevolen, omdat het gemakkelijk aanleiding geeft tot verwarring, in het bijzonder in het Westen, waar een sterke neiging bestaat om algemene begrippen voor concrete werkelijkheden te houden.
(zie onder PARABRAHMAN en HET ABSOLUTE).
