Een kanaal is een door mensenhanden aangelegde waterweg, die verschillende bestemmingen kan hebben. Sommige kanalen worden bevaren en spelen een belangrijke rol in het vervoer; andere voeren water naar streken, die bevloeid moeten worden; een dergelijk type kanaal dient in een vochtige streek als afvoerweg voor overtollig water.
De grootste kanalen ter wereld zijn verbindingswegen en worden zelfs door grote zeeschepen bevaren.Een scheepskanaal kan twee meren of zeeën met elkaar verbinden; het kan aangelegd zijn om schepen in de gelegenheid te stellen van de ene rivier naar de andere te komen; het kan een landinwaartse stad verbinden met de open zee en het kan zelfs gegraven zijn langs een riviergedeelte, dat door watervallen of stroomversnellingen onbevaarbaar is.
Het idee om kanalen te graven is niet nieuw. Bijna 4000 jaar geleden legden de Egyptenaren een scheepvaartkanaal aan, dat de Nijl verbond met de Rode Zee. Gedeelten van dit eeuwenoude kanaal zijn nog steeds in gebruik. Een ander, zeer oud kanaal is het Grote
Kanaal in China. Het werd ongeveer 700 jaar geleden gegraven onder de regering van Koeblai Khan en het is bijna 2000 km lang. Het waterrijke Nederland heeft natuurlijk talloze kanalen. De bekendste ervan zijn het Noordzeekanaal, dat Amsterdam verbindt met de Noordzee en het Amsterdam-Rijnkanaal, dat de verbinding vormt tussen de Nederlandse hoofdstad en de Rijn.
Sommige kanalen in Nederland liggen boven het land. Dat is bijvoorbeeld het geval met het Noordzeekanaal, dat door polders loopt, die beneden de zeespiegel liggen. Als het kanaal óók beneden de zeespiegel zou liggen, zou er teveel water in komen en zou het omliggende land onderlopen. Daarom ligt het Noordzeekanaal tussen stevige dijken; hoog boven het land. Een vreemd gezicht, vooral als er een zeeschip door het kanaal vaart! Sommige kanalen zijn voorzien van sluizen, die moeten voorkomen dat het water uit het kanaal te snel in de richting van de zee gaat stromen. Schepen moeten in zulke sluizen ‘geschut’ worden, omdat de waterspiegel aan de ene zijde van de sluis vaak aanzienlijk hoger ligt dan aan de andere.
De reeks tekeningen op deze pagina’s laten zien, hoe dat ‘schutten’ in zijn werk gaat. In een kanaal zitten vaak tientallen sluizen, die de schepen stuk voor stuk moeten passeren om hun doel te bereiken.
De belangrijkste kanalen van de wereld zijn die welke verschillende zeeën met elkaar verbinden. Die belangrijkheid komt vooral tot uiting in oorlogstijd. Het land, dat dan zo’n kanaal in handen heeft, kan het militaire zeeverkeer tussen twee zeeën op ernstige wijze belemmeren en soms zelfs geheel verhinderen. Het Suezkanaal en het Panamakanaal zijn van die strategische kanalen de bekendste. Het Suezkanaal verbindt de Middellandse Zee met de Rode Zee en daardoor ook de Atlantische met de Grote Oceaan; het Panamakanaal vormt in Amerika de verbinding tussen de Atlantische en de Grote Oceaan. Als beide kanalen gesloten worden, moeten schepen in het ene geval om Kaap de Goede Hoop varen om hun doel te bereiken en in het andere geval door de gevaarlijke Straat Maghellaen.
De belangrijkste kanalen van de wereld staan vermeld in de lijst.