Nikolaas is de meest vereerde heilige van Rusland. Een troostrijk gezegde luidt: ‘als God niet meer bestaat, hebben we altijd Nikolaas nog’. Hij wordt zelfs de dertiende apostel genoemd. Nikolaas beschermt het land, maar ook de particuliere huizen, de mannen en in het bijzonder de zeelui en de kooplieden. Nikolaas zorgt ervoor dat de schoorsteen blijft roken. Daarom zijn er zoveel iconen van hem.
Eigenlijk zijn er twee Nicolazen: één van Pinara en één van Myra, het huidige Demre in Turkije. Hun vitae zijn samengesmolten tot die ene diep vereerde heilige, zowel in de Byzantijnse als in de westerse kerk. De oudste vitabeschrijving komt uit de zesde eeuw en vermeld dat Nikolaas drie ten onrechte veroordeelde veldheren behoedt voor onthoofding. De eerste Nikolaas heeft in de vierde eeuw geleefd. Historisch staat vast dat hij deelnam aan het eerste oecumenische concilie van Nicaea in 325. Volgens de overlevering trad Nikolaas tijdens het concilie op als bestrijder van de ketterse Arianen. Nadat hij Arius een oorvijg had gegeven, werd hij in de gevangenis geworpen en verloor hij zijn bisschoppelijke waardigheid. ’s Nachts verschenen Christus en de Moeder Gods aan Nikolaas om hem het evangelieboek en het omophorion terug te geven, waarna hij in zijn waardigheid werd hersteld. Vaak is op iconen van Nikolaas in de bovenste hoeken Christus en de Moeder Gods te zien, die hem het evangelieboek en het omophorion aanreiken.
De tweede Nikolaas leefde in de zesde eeuw. Er is een vita van hem bewaard gebleven onder de titel: ‘Heilige Nikolaas, leven en werken van onze heilige vader Nikolaas, abt van het Sionklooster en bisschop van de stad Pinara’. De monnik die de vita heeft geschreven kan Nikolaas mogelijk persoonlijk hebben gekend. In ieder geval wordt verteld dat de jongen bij zijn geboorte al heel bijzonder is. Hij staat meteen op om God te prijzen en op vrijdag weigert hij de moederborst om het vastengebod niet te schenden. Hij wordt diaken, priester en abt en verricht intussen ontelbare wonderen. Hij geneest de lamme hand van een vrouw, laat drooggevallen bronnen weer vloeien en zuivert giftig water door de duivel uit de bronnen te verdrijven. Hij brengt verloren kinderen weer thuis, redt drenkelingen, koopt het kleed van een koopman en schenkt het aan zijn vrouw terug. Hij voedt uit eigen middelen de bevolking in tijden van hongersnood.
