Patronus - In Rome een burger, die aanvaard had clientes te beschermen. Deze clientes konden al of niet Romein zijn, enkelingen of hele groepen, steden en provincies.
Hieruit volgt dat het begrip ‘patronus’ verschillende feitelijke typen dekte in verband met zijn optreden, zijn rechten en zijn verhouding tot zijn clientes. De oudste patroni uit de vóór-republikeinse periode waren leden van een patricische familie, heren van een groep clientes, arme, niet-adellijke, doch vrije burgers, die zij steunden en beschermden op financieel en maatschappelijk vlak. Hierdoor waren deze clientes met hun heer, patronus, verbonden, meer door erfelijk morele dan wettelijk bepaalde banden. De clientes boden waarschijnlijk politieke wederdienst; in elk geval verhoogden zij door hun blijken van onderdanigheid de maatschappelijke standing van hun patronus, tot wiens gens zij behoorden. Vanaf de 4e eeuw v.C., met de uitbreiding van het slavendom en de veelvuldige vrijlatingen, werd de verhouding tussen de meester (patronus) en de vrijgelaten slaaf (libertus) door de wet vastgesteld. Na de vrijlating behield de vroegere meester als patronus nog bepaalde rechten. De vrijgelatene, die gewoonlijk de gentilische naarn van zijn meester kreeg, bleef hem dienstbetoon en onderdanigheid verschuldigd. De libertus kreeg niet meteen alle rechten van een vrije burger, zodat de patronus vooral op juridisch gebied zijn bescherming moest handhaven (zie Vrijlatingen in Rome). Slechts de zoon van de libertus was totaal vrij van alle banden met de patronus van zijn vader, en in het bezit van alle rechten van een vrij burger (ingenuus). Hieruit blijkt het onderscheid met de vorige categorie van clientes. Deze waren ingeschakeld in de gens van hun patronus en de banden en verplichtingen waren erfelijk.
In de laatste eeuwen van de Republiek kreeg patronus nog een betekenis van beschermer voor de rechtbank, verdediger van degenen die er zelf niet wettelijk konden optreden (te onderscheiden van de advocatus). Aldus zochten zelfs steden en provincies de steun van een invloedrijke senator, of ridder te Rome om er hun belangen voortdurend waar te nemen, wat ook aan het patronaat weer een nieuwe betekenis gaf. Een dergelijk patronaat werd zeer dikwijls waargenomen door de militaire bevelvoerders ten voordele van de gebieden die ze veroverd hadden en dit patronaat bleef erfelijk, b.v. Pompeius’ patronaat over grote delen van het imperium, waarvan zijn zoon Sextus in Spanje en Azië kon profiteren.
