Municipium - Een stad bij Rome ingelijfd, waarvan de burgers het Romeinse burgerrecht bezaten, doch tegelijk zelfstandig bestuur behielden. De burgers deelden in alle lasten van de Romeinen, vooral dienstplicht en belasting, en hadden het commercium en conubium (zie Iura privata) of één van beide, maar misten het ius suffragii et honorum. Ze hadden dus de civitas sine suffragio en droegen de naam van municipes, d.w.z. qui munia capiunt (die de lasten op zich nemen). Dergelijke municipia hadden wel een eigen bestuur en plaatselijke autonomie, uitgezonderd inzake recht en buitenlandse politiek. De rechtsbedeling gebeurde door toedoen van afgevaardigden van de praetor van Rome, de praefecti iuri dicundo (zie Praefectus). In dit geval noemde men de municipia ook praefecturae, b.v. Campania en Volscium na 338 v.C.
Na de oorlog met Pyrrhos verleenden de Romeinen de civitas sine suffragio niet meer, maar voltooiden zij de verovering van Italië door het stichten van kolonies. Onder de oudste municipia waren er evenwel die het volledige Romeinse burgerrecht hadden, de civitates cum suffragio, en als municipium civium Romanorum bij Rome ingeschakeld waren (zie Civitates). De aediles municipales namen er het bestuur van waar. De eerste inschakeling was die van de Sabini in 257 v.C. Later volgden nog Arpinum en Formia. Ingevolge de lex Iulia van 90 v.C. werden alle zelfstandige steden in Italië municipia. In de regel stonden aan het hoofd tweejaarlijkse ambtenaren, duumviri iuri dicundo, soms ook aediles of een dictator. In de Keizertijd bestond het stedelijk bestuur uit vier ambtenaren, nl. duumviri iuri dicundo en duumviri aediles, die soms één college vormden. Verder had men er een gemeenteraad, senatus, ordo decurionum of curia geheten, die uit 100 leden bestond. Aan het hoofd hiervan stonden de decemprimi. De burgerij was ingedeeld in tribus of in curiae en kwam tributim of curiatim samen voor wetgeving, verkiezing van magistraten en priesters, evenals te Rome in de comitia. In bijna alle municipia vindt men pontifices en augures, door de comitia voor het leven gekozen, verder flamines door de ordo decurionum benoemd voor de tijd van één jaar. De Hammes Augustales of Augusti hadden de zorg voor de eredienst van de keizers. Hiervan te onderscheiden zijn de sexviri of seviri Augustales, die spelen en offers, die ze gaven, zelf dienden te bekostigen.
