Haruspex - Etruskische wichelaar of waarzegger. De haruspices achterhaalden door het haruspicium of extispicium (zie Divinatio) - het schouwen van de ingewanden van offerdieren (ook wel in hemeltekenen of uitzonderlijke gebeurtenissen) - de wil van de goden.
Vanaf de Tweede Punische Oorlog (218-201 v.C.) kwam er een essentiële kentering in de Romeinse godsdienst door de invoering van vreemde erediensten, de hellenisering van bepaalde ceremoniën en het veelvuldiger beroep op de Etruskische haruspices.
Tot dan toe had men voor elk geval afzonderlijk een Etruskische haruspex ontboden, wanneer ongerustheid over het veelvuldig voorkomen van vreemdsoortige zaken (misgeboorten van alle aard) of uitzonderlijke gebeurtenissen niet volledig door de pontifices gesust kon worden en er dus specialisten nodig waren.
Na de Tweede Punische Oorlog werd op de disciplina etrusca zo vaak een beroep gedaan bij offers, officiële plechtigheden of bij grote politieke of militaire beslissingen, dat zij het augurium in hoge mate verving.
De kunst en de kennis van de haruspices waren opgetekend in hun boeken, die nooit naar Rome werden overgebracht en voor buitenstaanders gesloten bleven. De haruspices bleven vreemden in Rome, nooit zijn ze opgenomen als college in de reeks van de sacerdotes populi romani en ze hebben dan ook verder geen invloed uitgeoefend op de Romeinse eredienst door b.v. een bepaalde cultus in te voeren. Zij verklaarden alleen de zin van de tekenen, die ze onderzochten, als uiting van de goddelijke macht of als voortekenen van de toekomst. Daarom vereenzelvigden zij hun eigen Etruskische goden met die van de Romeinen.
De haruspices zelf leerden de disciplina etrusca, vooral dan de tekenen op ingewanden (exta) van offerdieren aan de hand van stenen modellen, waarop de tekenen waren gegrift. Zo is o.a. een bronzen lever bij Piacenza in Noord-Italië teruggevonden.
Vooral in de laatste eeuw van de Republiek waren hun aantal en invloed in Rome gestegen. Iedere hoge magistraat of militair bevelhebber had een haruspex in zijn persoonlijke dienst. Zo werd tenslotte toch een soort college gevormd, de ordo haruspicum LX, geleid door een summus of maximus haruspex en vanaf het begin van het keizerrijk werden haruspices naar belangrijke municipia gedelegeerd.
