Cleopatra - Egyptisch koningin (68-30 v.C.). Zij was de tweede dochter van Ptolemaios Auletes. In 51 v.C. kwam zij op de Egyptische troon samen met haar broeder Ptolemaios XII en vanaf 47 met Ptolemaios XIII. Zij was zeer eergierig en haar hele levenshouding was afgestemd op het veroveren of behouden van de koninklijke macht. Toen Caesar na de dood van Pompeius in 48 v.C. naar Alexandria kwam, werd Cleopatra zijn minnares. Uit hun verbintenis werd een zoon, Caesarion, geboren. Cleopatra volgde Caesar naar Rome, doch keerde na de moord in 44 v.C. naar Egypte terug.
In 41 werd zij door Antonius naar Tarsus ontboden en daar werd zij eveneens uit berekening zijn geliefde. Antonius was zo van haar onder de indruk dat hij haar en hun kinderen grote delen van het Romeins imperium schonk. Hierdoor verbeurde hij alle waardering van Rome en lokte hij de ontbinding van het tweede triumviraat uit, gevolgd door de burgeroorlog met Octavianus. In de slag bij Actium, op 2 september 31 v.C., vluchtte Cleopatra met haar schepen, voordat de definitieve beslissing was gevallen, en liet aldus de zege aan Octavianus. Antonius volgde haar en verloor dus de slag. Kort daarop pleegde Antonius zelfmoord, nadat hem de dood van Cleopatra was gemeld. Cleopatra trachtte dan Octavianus voor zich te winnen, doch hierin slaagde zij niet. Begrijpend dat haar spel verloren was, pleegde zij zelfmoord, eer zij als oorlogsbuit naar Rome meegevoerd kon worden.
Nawerking: Cléopatra captive, tragedie door Etienne Jodelle (1532-1572), gespeeld in 1522; Cléopatre (1594), tragedie door de Engelse auteur Samuel Daniël (1562-1619); Antony and Cleopatra (1623), tragedie door William Shakespeare; Los aspides de Cleopatra, tragedie door de Spaanse auteur Francisco Rojas Zorilla (1607-1648); Cléopâtre (1647-1658), roman (12 delen) door Gaultier de la Calprenède (1614-1663); Cleopatra (1661), tragedie door de Duitse auteur Daniel Gaspard von Lohenstein (1635-1683); Cléopâtre (1750), tragedie door de Franse auteur Jean-François Marmontel (1723-1779); Cléopâtre (1824), tragedie door de Franse auteur Alexandre Soumet (1778-1845); Une nuit de Cléopâtre (1845), novelle door de Franse letterkundige Théophile Gauthier (1811-1872); Cleopatra (1879), tragedie door de Italiaanse auteur Pietro Cossa (1830-1881); Caesar and Cleopatra (1901), toneelwerk door George Bernard Shaw (1856-1950); Cleopatra (1928), tragedie door de Roemeense schrijver Nicolae Iorga (1871-1940).
Cleopatra (1742), opera door de Duitse componist Karl Heinrich Graun (1704-1759); Cleopatra (1691), opera door de Duitse componist Johan Siegmund Kusser (1660-1727); Cleopatra (1778), opera door de Italiaanse componist Pasquale Anfossi (1727-1797); Cleopatra (1790), opera door de Italiaanse componist Domenico Cimarosa (1749-1801); Cleopatra (1807), opera door de componist Joseph Weigl (1776-1846); Cléopâtre (1835), oratorio door de Franse componist Hector Berlioz; Nuit de Cléopâtre, libretto door Jules Barbier naar de novelle van Théophile Gautier voor een opera van de Franse componist Victor Massé (1822-1884), gecreëerd in Parijs (1885); Cléopâtre, ballet door Reinhold Glière (1875-1956); Cléopâtre (1914), opera door de Franse componist Jules Massenet (1842-1912); Cleopatra’s Night (1920), opera door Henry Hadley (1871-1937).
Göttliche Kleopatra, roman door Michel Peyramaure, Stuttgart 1958; Cleopatra, roman door Emil Ludwig, Ned. vert. ’s-Gravenhage s.d.; Antonius en Cleopatra, orkestmuziek door de Vlaamse componist Robert Herberigs (1886-1974); toneelmuziek Antonio e Cleopatra (1938), toneelmuziek door de Italiaanse componist Gian Francesco Malipiero (1882-1973).
