Athena - Schutsgodin van Athene. Zij was in volle wapenrusting uit het hoofd van haar vader Zeus te voorschijn gekomen en was de meest geliefde dochter van de godenvader, die haar toestond zijn Aigis (storm- en bliksemschild) te dragen.
Athena was een oorlogsgodin, doch in tegenstelling met haar broeder Ares, symboliseerde zij het weldoordachte beleid in de krijgsvoering. Daardoor werd Athena de godin van kunst en wetenschappen, de wijsheid en de handwerken, die vaardigheid vereisten (vooral de kunst van het weven). Zo was de uil, symbool van de wijsheid, haar toegewijd. Toen zij de beschermgodin van de stad Athene werd, die haar naam draagt, werd de uil ook het herkenningsbeeld van de stad. Volgens de legende zou Athena bij de stichting van de stad gewedijverd hebben met Poseidon om te bepalen wie zijn naam aan de stad zou geven. Athena liet een olijfboom aan de grond ontspringen, Poseidon een bron (volgens andere bronnen een paard).
In de Troiaanse Oorlog stond Athena samen met Hera aan de zijde van de Grieken, werkte mee aan de bouw van het houten paard en droeg veel bij tot de veilige terugkeer van Odusseus.
Ook andere helden als Herakles en Perseus steunde zij daadwerkelijk. Haar belangrijkste tempel, het Parthenon, werd in de 5e eeuw v.C. op de Akropolis gebouwd. De beeldhouwer Phidias vervaardigde voor haar tempel het beroemde beeld Athena Parthenos, uit goud en ivoor. En haar ter ere werden om de vier jaar (het derde van elke Olympiade) de Grote Panathenaeën gevierd, waarvan de grote processie naar het heiligdom de climax was. De optocht stond afgebeeld op het fries van het Parthenon, eveneens van Phidias en zijn leerlingen.
Tot de bekendste beelden van Athena behoorden:
1. Athena Aphaia, een beeld van de godin Aphaia, aangebracht op het fronton van haar tempel op Aegina, uit het begin van de 5e eeuw v.C. De identificatie van Aphaia is niet zeker. Volgens sommigen vertoonde ze veel gelijkenis met Artemis, van wie Athena een bijnaam zou zijn (de afschietster van pijlen); volgens anderen moet Athena met Aphaia geïdentificeerd worden.
2. Athena Hygieia, een beeld van de godin Athena, op een altaar bij de Propylaeën opgericht.
3. Athena Bouleia, de godin van de goede raad, samen met Zeus Bouleios vereerd in de vergaderzaal van de Boulè, het Bouleuterion, op het altaar, Hestia Bouleia, vóór elke vergadering. Hiervoor was een deel van het Bouleuterion voorbehouden.
4. Athena Lemnia, het beeld van Athenes schutsgodin gebeeldhouwd door Phidias, waarschijnlijk in brons. Het werd gemaakt in opdracht van kolonisten uit Lemnos, als herinnering aan de overwinning van Athene op de Perzen bij Marathon in 490 v.C.
Hiermee drukte de bevolking van Lemnos haar dankbaarheid uit voor de verdrijving van de Perzen door Miltiades in 500 v.C., waardoor een einde kwam aan de Perzische bezetting, die 13 jaar geduurd had (513-500 v.C.). Het beeld van Athena Lemnia zou eveneens op de Akropolis opgericht geweest zijn.
5. Athena Palias, bijnaam van de beschermgodin van Athene. Het oudste beeld van Pallas Athena was volgens de legende door Zeus uit de Olympos geworpen. Men geloofde dat de bescherming van de stad afhing van het veilig bewaren van het beeld. Zie Palladion.
De etymologie van de naam Pallas is onzeker. Athena zou hem gekregen hebben nadat zij een gigant van deze naam had gedood. Blijkbaar is het de naam van een godheid uit een vreemde eredienst, die de Grieken naderhand met Athena hebben vereenzelvigd.
6. Athena Parthenos, het grote beeld (doch kleiner dan Athena Promachos) uit goud en ivoor van Athenes schutsgodin, werd gebeeldhouwd door Phidias voor haar tempel, het Parthenon, op de Akropolis. De godin is afgebeeld als jonkvrouw, rechtopstaande; in de rechterhand, door een zuil ondersteund, draagt zij een beeld van de Overwinning, Nikè. In de linkerhand de lans, naast haar het schild; ze is bekleed met de Aigis. Onder het schild kruipt de burchtslang te voorschijn. De traditie wil dat Phidias zijn eigen portret en dat van zijn vriend Perikles aan de binnenkant van het schild had aangebracht.
7. Athena Polias, d.i. de godin Athena, beschermster van Athene, waarvan het beeld zich bij het Erechteion bevond, dat haar tempel was. Het oude Athena-Polias-beeld was waarschijnlijk van hout en stond reeds in de oude Dorische tempel op de plaats waar in de 5e eeuw het Erechteion werd opgetrokken.
Haar was bijzonder de uil toegewijd, die het symbool van de stad werd. De uil werd afgebeeld op de Atheense munten en op de schilden van de Atheense hoplieten.
8. Athena Promachos, het kolossale beeld van Athena, het werk van Phidias, dat opgericht werd op de Akropolis, tussen de Propylaeën en het Parthenon. Het beeld van Athena, voorvechtster en beschermster van de stad, werd hier uitgevoerd in brons, ca. 12 m hoog, met speer en helmbos, die van uit zee zichtbaar waren. Het beeld werd opgericht en toegewijd in 456 v.C. als herinnering aan de overwinning van Marathon. Athena Promachos was het grootste beeld ooit van een godheid gemaakt in de Griekse oudheid.
Nawerking: Pallas Athena weint (1955), opera door de Oostenrijks-Amerikaanse componist Ernst Krenek (1900).
