republiek in Zuid-Afrika. Werd 1487 door de Portugese ontdekkingsreiziger Bartholomeu Diaz het eerst bereikt. → Jan van Riebeeck stichtte 1652 nabij Kaap de Goede Hoop in opdracht van de voc een verversingsstalion.
Weldra werden landbouwgronden in gebruik gegeven en naast Burghers (gewezen compagniesdienaren) kwamen er ook Boeren, die overal in Kaapland hun boerderijen (‘plaatsen') bouwden. Eind 18e eeuw stootten de kolonisten voor het eerst op de naar het zuiden trekkende Bantoe: daarmee begonnen de Kafferoorlogen, waarin uiteindelijk de Bantoe het onderspit delfden; zij werden teruggedrongen in reservaten. De maatschappij die in de 17e—18e eeuw aan de Kaap ontstond. had een Ned., orthodox-calvinistisch karakter. De kolonisten waren m.n. uit Nederland, maar ook uit Duitsland en Frankrijk afkomstig. In 1658 werden de eerste slaven ingevoerd. Huwelijken tussen blank en zwart werden voor het eerst in 1685 verboden.
Al spoedig deden zich conflicten voor tussen de kolonisten en het voc-bestuur. De voc stelde hoge prijs op goede handelsrelaties met de Bantoe. De kolonisten echter drongen erop aan, ter bescherming van hun boerderijen (‘plaatsen’) tegen overvallen door stammen die zich verzetten tegen de blanke penetratie, steeds grotere gebieden onder het gezag van de voc te brengen, waardoor de handelsrelaties onder druk kwamen te staan. Bovendien eisten de kolonisten een geprivilegieerde positie ten opzichte van de zwarte bevolking in de Kaapkolonie. Gedurende de gehele 18e eeuw klonk de roep om vertegenwoordiging van de kolonisten in de bestuursorganen, soms zelfs om zelfbestuur. Onder invloed van deze spanningen remde de voc na 1708 de immigratie af.
Het uitblijven na 1791 van betalingen door de in financiële moeilijkheden geraakte voc en berichten over de omwentelingen in Engelse koloniën in Amerika, in Frankrijk en in de Ned. Republiek leidden tot een kolonistenopstand tegen de voc (1795). De komst van de Engelsen, die de Kaapkolonie in bezit namen namens de uit Nederland verdreven stadhouder Willem V, maakte echter nog dat zelfde jaar een einde aan die opstand. Na de Vrede van Amiens kwam de kolonie aan de Bataafse Republiek (1803), maar in 1806 werd zij opnieuw' door Groot-Brittannië veroverd. Het Britse gezag over de Kaap werd definitief bevestigd door het Congres van Wenen (1814).Litt. G.M.Theal, Hist. of South Africa 1505-1884 (10 dln. 1919-27): P.J.van Winter. Zuid-Afrika onder Ned. bewind (1936); The Oxford history of South Afrika (2 dln. 1969—71); F.Troup, South Africa: an historical introduction (met een hfdst. over de voc 1652—1795; 1972); C.F.J.Muller e.a.. Supplement to a select bibliography of South African history (1794); F.A.van Jaarsveld. From Van Riebeeck to Vorster 1652 to 1974 (1975); R.Ross. The 'white' population of South Africa in the eighteenth century (in: Population Stud. 1975); R.EIphick, Kraal and castle.
Khoikhoi and the founding of white South Africa ca. 1500-ca.1720 (1977); T.R.H.Davenport, South Africa. A modern history (2c dr. 1978); R.Musiker, South Africa (1979; bibl.).
