Geographisch- historisch woordenboek

Servaas de Bruin, D. Noothoven van Goor (1869)

Gepubliceerd op 29-11-2021

Zutphen

betekenis & definitie

stad en vesting in de prov. Gelderland, aan de uitwatering van de Berkel in den Usel, 3 uren gaans bezuiden Deventer; 14,000 inw.; was reeds in het laatst der He eeuw eene stad (oppidum), die met onderhoorig grondgebied eene souvereine heerlijkheid vormde, welke ten onrechte graafschap genoemd is; onder dien naam [Graafschap Z.) wordt Z. altoos vermeld sedert het in de eerste helft der 12e eeuw door het huwelijk van Ermegard met Gerhard II, graaf van Gelre, vereenigd werd met Gelderland, waarvan het sedert dien tijd de lotgevallen deelde, ofschoon altijd in ’t bijzonder vermeld wordende (het Hertogdom Gelderland met het Graafschap Zutpheu).

In 1202 werd Z. na een kort beleg ingenomen door den bisschop van Utrecht, terwijl graaf Otto II in Braband gevangen zat; doch deze was nanwlijks weder in vrijheid of hij heroverde zijn eigendom. De stad Z. behoort onder de oudste steden van den Hanze-bond. In 1572, nadat de inname van den Briel door de Watergeuzen bekend was geworden, was Z. een der eerste steden, die hare poorten opende (10 Juni) voor het krijgsvolk van Oranje; doch het duurde niet lang of de Spanjaarden kwamen met eene sterke legermacht (onder Frederik van Toledo, zoon van den hertog van Alva) het ongelukkige Z. aanlaslen, en hadden het spoedig heroverd : de dierlijkheden, de afschuwelijke menschenslachterijën, en allei bande gruwelen, die toen door de Spanjaarden in het arme Z. aangencht werden, zouden alleen dubbel voldoende zijn, om den gloeienden haat te wettigen, die al wat echt nederlandsch dacht in die dagen tegen Spanje bezielde. Eerst in 1579 werd hel weder door de Staatschen bemachtigd ; doch 1583 kwam het andermaal bij verrassing in handen der Spanjaarden, die er weder allerschandelijkst huishielden; in 1591 echter, in vijf dagen tijds, werd het hun ontweldigd (30 Mei) door prins Maurits, die het nu derwijze liet versterken.dat het een der sterkste vestingen van de Vereenigde Provinciën werd, en nu gedurende 80 jaren onder het gezag der Stalen bleef. In 1672 werd Z. door de Franschen ingenomen en ontmanteld. In 1795 werd de Vrijheidsboom te Z. geplant eer nog de Franschen voorde stad waren, die echter'spoedig daarna werden ingehaald. In 1813 werd Z. door de Pruisen beschoten (24 Nov.), en de fransche bevelhebber door eenige der voornaamste ingezetenen genoodzaakt de stad over te geven. Door de pest is Z. bezocht 1458, 1493, 1519, 1529, 1530, 1538, 1577, 1616 en 1617.