rijtuig, gebakje, pruim
In maart 1897 werd de Europese pers korte tijd beheerst door het zogeheten 'kwaai-vrouw-incident'. De Zuid-Afrikaanse president Paul Kruger, een gezworen vijand van koningin Victoria, had de Britse vorstin uitgemaakt voor 'kwaai vrouw'. 'De grootste bladen van Europa wedijverden om te verklaren, wat Kruger daarmede bedoeld had', schreven De Beer en Laurillard in 1899. Kruger - vernoemd in de krugerrand - kwam zelf uitleg geven. Hij vond Victoria 'eene al te punterige vrouw, te veeleischend, die niet weet van toegeven'.
Victoria Alexandrine staat te boek als bikkelhard, buitengewoon eigenzinnig, koppig en nukkig. Ze werd op 24 mei 1819 geboren en was enig kind. Haar vader stierf toen ze één was en de verhouding met haar moeder was slecht. 'Ze werd opgevoed door vrome oude vrijsters en behoedzame dominees', heet het ergens. Later zou Victoria zichzelf beschrijven als een 'arm weeskind'. Ze was achttien toen ze op 20 juni 1837 koningin van Groot-Brittannië‘ en Ierland werd. Op haar aandringen kwam daar in 1876 nog een titel bij: keizerin van India.
Victoria was klein - amper 1,55 meter - gezet en onaantrekkelijk. Op 10 februari 1840 trouwde ze met haar Duitse neef Albert van Saksen-Coburg. 'Albert' zou overigens in het Engels 'horlogeketting' gaan betekenen, naar de gewoonte van de prinsgemaal zo'n ketting dwars over zijn buik te dragen. Victoria en Albert hadden samen negen kinderen, maar de vorstin zag haar kroost zo weinig mogelijk.
Albert stierf al in 1861 en maakte Victoria daarmee, in haar eigen woorden, 'een volstrekt gebroken en verpletterde weduwe van 42'. Zijn vroege dood verscherpte haar vinnige karakter. Ze verscheen tien jaar niet in het openbaar en werd steeds koppiger. Wie haar tegensprak viel in ongenade. Voorgoed, want Victoria vergat nooit iets. Ook Albert kon ze niet vergeten: veertig jaar lang nam ze elke nacht zijn nachthemd mee naar bed.
Toch had ze ook een luchtiger kant. Ze hield van thee met whisky, van bier en worstjes, van moralistische preken en van leeuwentemmers en dwergen. Het bezoek in 1844 van de Amerikaanse dwerg Tom Thumb - die zijn naam aan de tompouce (z.a.) zou verbinden - was dan ook een groot succes, zeker toen deze kleine 'generaal' een schijngevecht aanging met haar lievelingspoedel.
Victoria kon zeker niet om alles lachen. Toen een stalmeester haar in 1899 in Windsor een bedenkelijk verhaal vertelde, snauwde ze 'We are not amused' - haar meest geciteerde woorden. Ze stierf op 22 januari 1901, 81 jaar oud.
Victoria was bij het Britse volk niet geliefd, maar haar machtige positie bracht een recordaantal vernoemingen met zich mee. In het Nederlands kan haar naam 'vierwielig, laag, open rijtuig' betekenen, voor het eerst in deze betekenis te vinden bij Potgieter in 1872. In 1875 kwam daar de betekenis bij van een 'zekere soort van gebakjes van korstdeeg, bereid met victoriabeslag'. En in 1954 'een zeker druiven- en pruimenras'.
Ook de victoria regia werd naar de Britse vorstin genoemd. De botanicus Shomburg ontdekte de 'koningin der waterplanten met bloemen zoo groot als een kinderhoofd' omstreeks 1846 in Zuid-Amerika.
Vanaf 1934 zou victoriaans de betekenis krijgen van 'stijfburgerlijk, preuts, bekrompen'. Deze eigenschappen waren de Britse vorstin niet vreemd, maar er was één uitzondering: Victoria had een zwak voor schilderijen en beelden die het mannelijk naakt verheerlijkten. 'Zelf allesbehalve mooi', verduidelijkt haar biograaf, 'bewonderde ze schoonheid in anderen zonder pruderie.'
