terpentijnzalf
Voor de behandeling van kneuzingen, winterhanden en tintelende voeten gebruikte men vroeger spijkerbalsem. 'Hij had een potje Spijkerbalsem en een doosje linnen', schreef B. Gewin in 1847, 'indien een van zijn vrienden soms in Zwitserland van een berg mogt vallen'.
Het was lang onduidelijk waar deze volksnaam voor terpentijnzalf vandaan kwam. De ene taalkundige legde een verband met 'spijkolie', een ander met 'specerijbalsem'. Beiden hadden het mis want dit 'probaat middel bij velerlei kwetsuren' dankt zijn naam aan Jan Spijker, de fabrikant ervan.
Overigens was Spijker niet de uitvinder van het 'Unguentum Terebinthinaceum', zoals terpentijnzalf officieel heet. De medicus L. Locatelli, in 1657 te Milaan overleden, ontdekte als eerste de verlichtende werking van dit mengsel van gele was, sesamolie, rood sandelhout en Venetiaanse terpentijn. Naar hem wordt dit geneesmiddel dan ook wel Balsamum Locatelli genoemd.
Maar Jan Spijker was degene die er rijk mee werd. Hij leefde omstreeks 1750 in Amsterdam en was aanspreker van beroep. Zijn balsem moet goed hebben verkocht want op een gegeven moment woonde hij op de Keizersgracht bij de Vijzelstraat, een sjieke buurt. Bovendien staat hij te boek als 'een weldoener voor veel lijders'.
Spijker had één dochter, Alida Jacoba. Op 29 maart 1789, na de dood van haar vader, plaatste ze in de Oprechte Nationaale Courant een advertentie om te waarschuwen dat 'de alombekende en onvervalschte spykerbalsem' alleen bij haar thuis te verkrijgen was, dat wil zeggen, op de Nieuwe Zijds Achterburgwal, bij de Stilsteeg, op de hoek van het Keizerrijk. Andere spijkerbalsem 'zo binnen als buiten de Stad, is valsch en ondeugend om het ge‘erde publiek daar mede te bedriegen of te misleiden'.
Alida Jacoba herhaalde haar waarschuwing in de Constitutioneele oprechte Vrijdagsche Bataafsche Courant van 8 augustus 1800, maar daarna werd het stil. Krap zestig jaar later al moest een taalkundige in een tijdschrift uitleggen dat spijkerbalsem een eigennaam bevat.
