verrader, collaborateur
Een paar maanden voor het einde van de Eerste Wereldoorlog werd Paul Bolo, een Franse avonturier die de kant van de Duitsers had gekozen, wegens landverraad doodgeschoten. Bolo werd een begrip voor verrader of collaborateur en bolisme voor propaganda maken voor de vijand, voor Duitsland. Beide begrippen stierven een snelle dood, hoewel ze nog steeds in enkele Engelse woordenboeken te vinden zijn.
De Tweede Wereldoorlog kreeg een eigen aanduiding voor verrader, een woord dat wél zou beklijven.
Vidkun Lauritz Abraham Quisling werd op 18 juli 1887 geboren te Fyresdal in Noorwegen. Hij werd majoor in het leger en op het moment dat Bolo werd geëxecuteerd was Quisling opgeklommen tot militair attaché in Rusland.
Quisling had al vroeg belangstelling voor de politiek. In 1922 werd hij secretaris van de beroemde ontdekkingsreiziger Fridtjof Nansen [1861-1930], leider van de Noorse delegatie bij de Volkenbond en bedenker van het zogeheten Nansen-paspoort, een pas voor personen zonder nationaliteit.
In 1928 verliet Quisling het leger. Zijn aanvankelijke sympathie voor links sloeg om in haat en toen hij in 1931 minister van defensie werd, trad hij keihard op tegen de communisten.
Nadat er een aanslag op hem was gepleegd, trad Quisling af als minister. In mei 1933 richtte hij de Nasjonal Samling op, een beweging die op Duits nationaal-socialistische leest was geschoeid. De verkiezingen leverden onvoldoende stemmen op voor een zetel in het parlement en nog datzelfde jaar zocht Quisling contact met de Duitse nazi's.
In 1939 trok Quisling de banden met de nazi's stevig aan. Hij vroeg de Duitsers steun voor een Anschluss van Noorwegen bij het Duitse rijk. Half december ontmoette hij Hitler maar liefst drie keer en in de nacht van 8 op 9 april 1940 vielen de Duitsers Noorwegen binnen.
Quisling had de zaak goed voorbereid. Hij voorzag de Duitsers van landkaarten en bezette tijdens de invasie zelf het radiostation in Oslo. De regering kondigde de algemene mobilisatie af, maar de voormalige minister van defensie trok deze order weer in en zorgde daarmee voor grote verwarring.
'Zijn landverraad werd zo ideaal-typisch geacht dat ook andere satellietregimes van de nazi's als Quisling-regeringen werden aangeduid', aldus een historicus.
Ook in Engeland maakte Quislings optreden indruk. Met ongeëvenaarde snelheid werd zijn naam tot een begrip voor 'verrader'. Al op 11 mei 1940, een maand na de invasie, meldde de Daily Express de arrestatie van 'Two thousand Quislings'. In 1941 stond zijn naam al in een woordenboek en in het Nederlands kreeg quisling de betekenis 'iemand in een leidende politieke functie die in oorlogstijd met de vijand (met de bezetter) heult, hem zijn land uitlevert', of kortweg 'collaborateur'.
Als minister-president betrok Quisling een enorme villa op een eiland in de buurt van Oslo. Hij at van gouden borden maar was zo bang voor vergiftiging dat zijn eten altijd moest worden voorgeproefd. Zijn pogingen de Noorse jeugd voor het nationaal-socialisme te winnen liepen op niets uit, nog minder toen hij vooraanstaande vakbondsleiders liet liquideren.
Direct na de oorlog werd Quisling gearresteerd. Zijn proces werd door de Nederlandse kranten op de voet gevolgd. 'Quisling verzekerde op zeer pathetische wijze', schreef de Nieuwe Rotterdamsche Courant op 23 augustus 1945, 'dat de vijf jaar lange bezetting van zijn land voor hem een nachtmerrie is geweest'.
Het mocht niet baten. Quisling werd schuldig bevonden aan landverraad en verantwoordelijk gehouden voor de dood van duizend joden. Op 24 oktober 1945 werd hij om 2.40 uur doodgeschoten in fort Akerhus in Oslo.
