(1284, uit het Frans) bewerkte dierehuid, gebruikt om op te schrijven
Historisch gezien is het schrijven op magnetische diskettes een onrijpe gril met een onzekere toekomst. Het is niet aannemelijk dat de floppy de lange loopbaan beschoren zal zijn van solide media als schouderbladen van koeien, berkebast, kleitabletten, papyrus, potscherven, steen, papier en bovenal perkament. Perkament is een duurzaam maar bewerkelijk produkt. Het wordt gemaakt van huiden van schapen, geiten of runderen. Nadat de haren en de opperhuid zijn losgeweekt en afgeschraapt, wordt het vel opgespannen en gedroogd. Dan worden met chemische hulpmiddelen vocht en vetresten verwijderd, waarna het oppervlak met een scherp mes wordt gladgeschraapt. Ten slotte wordt het perkament met puimsteen geschuurd. Dit procédé levert een stevig, soepel, goed beschrijfbaar en uitmuntend houdbaar materiaal op, dat zijn naam dankt aan een stad die in de oudheid Pergamon heette. De huidige naam is Bergama. Dit provinciestadje ligt op zo'n 25 kilometer van de Turkse westkust, ter hoogte van het Griekse eiland Lesbos.
Perkament is wel naar Pergamon genoemd, maar het is er niet uitgevonden. Al omstreeks 2700 v.Chr., lang voor de stichting van Pergamon, werd in Egypte geschreven op geprepareerde huiden, een werkwijze die overal in het Midden-Oosten werd nagevolgd. Het meest gebruikte schrijfmateriaal in Egypte was echter papyrus. Dit werd gemaakt uit de stengels van een rietachtig gewas. Papyrusbladen van hoge kwaliteit waren voor Egypte eeuwenlang een belangrijk exportprodukt. De planken in de beroemde bibliotheek van Alexandrië waren dan ook hoofdzakelijk met papyrusrollen gevuld. Dit studiecentrum was in de 3de eeuw v.Chr. door de Ptolemeï- sche farao's opgezet. Onder leiding van literatuurcritici als Aristarchus werd hier orde geschapen in de versnipperde teksten van Homerus, Hesiodus en andere klassieke schrijvers. Dit werk zou later ons beeld van de klassieke Griekse letteren sterk beïnvloeden, want de teksten die door de toenmalige onderzoekers werden verworpen, zijn merendeels verloren gegaan.
Terwijl de Alexandrijnse bibliotheek floreerde, groeide aan de overkant van de Middellandse Zee het onbetekenende Pergamon binnen enkele generaties uit tot de hoofdstad van een machtig rijk. Door politieke samenwerking met Rome wist koning Eumenès II (197-159 v.Chr.) zijn gebied sterk te vergroten. Tegelijkertijd maakte hij zijn hoofdstad tot een cultureel centrum van belang. Er verrezen in hoog tempo sportterreinen, tempels, theaters en een reusachtig, rijk met beeldhouwwerk versierd altaar. Op het toppunt van haar macht telde de stad ruim 200.000 inwoners. Pergamon had bovendien een omvangrijke bibliotheek.
De traditie wil nu dat toen de farao's in Egypte van de bibliotheek in Pergamon hoorden, zij de uitvoer van papyrus verboden, om zo de concurrent door materiaalgebrek uit te schakelen. Pergamon zou daarop noodgedwongen zijn heil hebben gezocht in de produktie van perkament en zo zijn naam hebben vereeuwigd.
De historicus Richard Johnson heeft echter in 1970 aannemelijk gemaakt dat het zo niet is gegaan. Na bestudering van alle relevante teksten en het brede historische verband kwam hij tot de volgende conclusie. In 169 v.Chr., dus toen in Pergamon Eumenès II regeerde, werd Egypte aangevallen door de Syrische vorst Antiochus IV. De oorlog duurde twee jaar en concentreerde zich rond Alexandrië, dat niet alleen de grote bibliotheek herbergde maar ook de belangrijkste Egyptische uitvoerhaven was (vgl. pharos). In die twee jaar, maar ook al in de voorafgaande jaren, toen de oorlog dreigde, moet de uitvoer van papyrus uit Alexandrië zijn ingezakt, met vervelende gevolgen voor de afnemers. Dit - en niet een culturele boycot - zou voor de bibliothecarissen van Pergamon aanleiding zijn geweest om naar vervangende materialen uit te zien. Zo ontwikkelde Pergamon zich tot gebruiker, producent, exporteur en uiteindelijk naamgever van het perkament.
Dat laatste zou overigens nog een paar honderd jaar op zich laten wachten. Vooralsnog heette perkament bij de Grieken diphthera en bij de Romeinen membrana.
Intussen konden in Pergamon de bibliotheek en de wetenschap zich verder ontplooien: de beroemde arts Galenus bijvoorbeeld heeft in Pergamon medicijnen gestudeerd. In de ogen van de evangelist Johannes was dit bolwerk van kunsten en wetenschappen echter een 'troon des satans'.
In 133 v.Chr. werd Pergamon ingelijfd bij het Romeinse rijk. Een kleine honderd jaar later kwam in het oostelijke deel daarvan Marcus Antonius aan de macht, die zich het hoofd op hol liet brengen door de Egyptische vorstin Cleopatra. Volgens Plutarchus zou Marcus Antonius zijn geliefde de Pergameense bibliotheek van 200.000 boekrollen cadeau hebben gegeven. Als dat waar is, heeft Alexandrië uiteindelijk toch aan het langste eind getrokken.
Engels parchment (1300); Duits Pergament (9de eeuw pergamin); Frans parchemin (1050).
Gaaf perkament uit Frankrijk stond in het Middelnederlands bekend als francijn. In Zuid-Nederland werd dit woord ook gebruikt voor 'een perkamenten patroon voor kant'.
PERKAMENT: Th. Birt Das antike Buchwesen in seinem Verhältniss zur Literatur (1882) 52- 57; Pauly-Wissowa Real-Ency. der classischen Altertumswissenschaft 3 (1899) 414-415 (Bib/iatheken), & 15 ( 1932) 596-601 (Membrana). & 19 (1938) 1235-1254 (Pergamon); W.
Schubart Das Buch bei den Griechen und Römern (1962') 10-27; WNT Xll1 (1931) 1231- 1237; R.R. Johnson, 'Ancient and medieval accounts of the "invention" of parchment', in: California studies in classica/ antiquity 3 ( 1970) 1 15-122; R. Stillwell (ed.) Princeton ency. classica/ sites (1976) 688-691; Vries & Tollenaere Etym. wdb. (1991") 281; M.l. Ryder, 'The biology and history of parchment', in: P. Rück (ed.) Pergament: Geschichte, Struktur, Restaurierung, Herstellung (1991) 25-33; Pfeifer Etym. Wtb. d. Deutschen (19932) 989.
