(1771, uit het Frans) donkerbruine, vette aardsoort
Sommige definities uit oude woordenboeken zijn niet te overtreffen. Zoals deze, uit 1856, van Turksche umber. 'Eene weeke, als was glinsterende, doch somwijlen doffe, leder-, kastanje- of ook wel geelachtig bruine, ondoorschijnende, weinig afkleurende, in de breuk schilferachtig vertoonende, sterk aan de tong klevende delfstof.'
Waarschijnlijk is umber of omber, zoals wij nu schrijven, genoemd naar Umbrië, de streek in Italië waar deze vette aardsoort het eerst werd aangetroffen. Een andere theorie is dat omber is afgeleid van het Latijnse umbra, dat 'schaduw' betekent. Dan zou terra Umbriae 'schaduw-aarde' betekenen, in plaats van 'Umbrische aarde', waarvan omber een verkorting is. De meeste deskundigen houden het echter op het laatste.
Omber werd al in de oudheid gebruikt als grondstof voor bruine verf. Door branden werd het zachter, fijner en donkerder. Schilders gebruikten het om er schaduw mee aan te geven. Italiaanse kaasboeren gebruikten het bovendien om parmezaanse kazen een donker jasje te geven.
In de 19de eeuw waren in Nederland verschillende soorten omber in omloop: gebrande en ongebrande omber, en Turkse en Cyprische omber. Ook Duitsland leverde veel omber. Dit stond _bekend als Keulse of Kasselse aarde. Omstreeks 1960 werd omber geheel verdrongen door synthetische verfstoffen. Engels umber (1568); Duits Umber, Umbra; Frans terre d'ombre (1562), ombre (1762).
Enkele andere aardsoorten:
Kaolien, porseleinaarde, is genoemd naar de oorspronkelijke vindplaats, de heuvel Gao-ling of Gaoling (oude schrijfwijze: Kao-ling) bij Jingdezhen in Zuidoost-China, in de provincie Jiangxi (Kiangsi). Gaoling betekent letterlijk 'Hoge heuvel'. Kaolien is een verweringsprodukt van veldspaatgesteenten. De Franse pater d'Entrecolles gaf in 1712 als eerste Europeaan bekendheid aan dit materiaal, dat wordt gebruikt voor de produktie van porselein en als vulmiddel. Het wordt inmiddels ook gewonnen in onder andere Engeland, Frankrijk en de VS. Gereinigde kaolien levert het mineraal kaoliniet.
Kimberliet, diamanthoudende aarde, is genoemd naar de Zuidafrikaanse stad Kimberley, centrum van de diamantindustrie. Kimberley werd gesticht in 1871, toen er voor het eerst diamanten werden gevonden. De stad is genoemd naar Lord Kimberley, indertijd de Britse minister van Koloniën. Kimberliet treedt op als vulling in kraterpijpen (ook wel kimberleypijpen genoemd) waarin diamant voorkomt. Het staat ook bekend als 'blauwe aarde'.
Pozzuolaan is een soort van vulkanische aarde. De Romeinen lengden het aan met water en gebruikten het als cement. Deze aardsoort heet zo naar de Italiaanse havenplaats Pozzuoli in Campanië, waar ze voor het eerst werd aangetroffen. Ook de schrijfwijzen pozzolaan(aarde) en puzzolaan komen voor.
Tripel fijne polijstaarde, is genoemd naar de Libische uitvoerhaven Tripoli. Tripel bestaat uit kiezelzuur met wat ijzeroxyde en aluminiumoxyde. Wij leenden dit woord uit het Frans, waar het al in het begin van de 16de eeuw is aangetroffen.
OMBER: Chomel Alg. huishoudelijk wdb.> 3 (1771) 2364; Witsen Geysbeek Wdb. zamenleving 5 (1856) 3914-3915; Littré Dict. langue franç. 2 (1863) 820; WNT X (1893) 167; Vercoullie Etym. wdb. (19251) 247; Metz Woordverklaring (1937) 365; Winkler Prins• 14 (1952) 718; OED (1993>).
