( ±1900, uit het Frans of Engels) hardloopwedstrijd over 42,195 kilometer
Een kind weet dat de marathon zo heet omdat in de oudheid eens een Griek 40 kilometer achter elkaar heeft hardgelopen om thuis in Athene te gaan vertellen dat de slag bij Marathon gewonnen was. Na amechtig zijn boodschap te hebben uitgestoten, viel hij dood neer. Ter herinnering aan dit heldenfeit is in 1896 bij de eerste moderne Olympische Spelen een hardloopwedstrijd over dezelfde afstand ingesteld, die ook geregeld buiten Olympisch verband wordt gelopen. De oude Grieken hielden ook wel Olympische Spelen, maar zij liepen geen marathons. Wie van die oorspronkelijke 'Marathonloop' uit de oudheid, die in het jaar 490 v.Chr. zou hebben plaatsgevonden, het fijne weten wil, merkt al snel dat Dichtung hier een straatlengte voorligt op Wahrheit.
Omstreeks 500 v.Chr. was Griekenland een lappendeken van dwergstaatjes die elkaar het licht in de ogen niet gunden. De voornaamste rivalen waren Sparta en Athene. Alleen bij groot gevaar van buitenaf wilden de Grieken hun vetes nog wel eens bijleggen. Zo'n gevaar deed zich voor in 490 v.Chr., toen koning Darius van Perzië Griekenland binnenviel. Een Perzisch leger van minstens 25.000 soldaten stak de Egeïsche Zee over en landde bij het plaatsje Marathon aan de oostkust van Attika, slechts door een bergrug gescheiden van Athene. De Atheners stuurden meteen een professionele hardloper - Pheidippides of Philippides geheten - naar Sparta om bijstand te vragen. In afwachting van het resultaat stuurden ze hun leger van zo'n ro.ooo man door de heuvels naar Marathon, waar zij en de Perzen een dag of wat om elkaar heen draaiden.
Pheidippides bereikte Sparta in twee dagen, wat niet gek is voor meer dan 200 kilometer door ruig terrein. De Spartanen lieten weten dat ze om godsdienstige redenen pas over een dag of wat troepen konden sturen. Met dat nieuws holde Pheidippides naar Athene terug.
Bij Marathon kwam het enkele dagen later tot een veldslag tussen de Atheners, onder Kallimachos en Mi!tiades, en de Perzische overmacht, die werd aangevoerd door Datis. Hoe het mogelijk was, is niet helemaal duidelijk, maar de Grieken wonnen de strijd. Een belangrijke factor was zeker, dat de Perzische cavalerie niet ter plaatse was. Toen de hulptroepen uit Sparta ten slotte arriveerden, konden die alleen nog het slagveld bewonderen.
Deze overwinning op de Perzen geldt als een gebeurtenis van het grootste gewicht in de geschiedenis van Griekenland. Ook in die tijd werd dit al zo gezien. Een treffende illustratie hiervan vormt het grafschrift van de Athener Aischylos (525- 456 v.Chr.), een van de grootste toneelschrijvers uit de geschiedenis. Hij was de meest gevierde treurspeldichter van zijn tijd, en werd met reusachtig eerbetoon begraven. Aischylos' korte grafschrift rept met geen woord van zijn theaterwerk, maar noemt als hoogtepunt van zijn leven slechts zijn moedige optreden in de slag bij Marathon.
De legende wil dat na de slag een Griekse soldaat in volle wapenrusting in één ruk naar Athene rende om de overwinning te melden, waar hij met de uitroep 'Verheugt u, we hebben gewonnen!' ineenzakte. Herodotos (±484-±425 v.Chr.), die het hele gebeuren een halve eeuw later op basis van informatie uit de eerste hand uirvoerig beschreef, maakt hier echter geen melding van. Sterker nog, het vroegste bericht over deze hardloper vinden we bij de schrijver Plutarchus - 600 jaar na de strijd, zeg maar alsof het eerste bericht over de moord op Floris v (1296) uit 1900 zou dateren. Volgens Plutarchus heette de loper Thersippos of Eukles; een nog latere schrijver maakte er Pheidippides van, maar we mogen veilig aannemen dat daar een misverstand in het spel was. Het is natuurlijk niet uitgesloten dat een snelle boodschapper het bericht van de overwinning naar Athene heeft gebracht, maar daarover is niets met zekerheid bekend. Toch is juist het laatste, onbetrouwbare bericht de basis geworden voor de later gangbare ideeën over de marathon.
Na de strijd, die in de vroege ochtenduren dicht bij zee had plaatsgevonden, wisten de meeste Perzen zich op hun schepen in veiligheid te brengen. Aangezien de wind gunstig was, koersten zij onmiddellijk zuidwaarts, om te proberen Athene in te nemen voordat het Griekse leger uit Marathon kon terugkeren. De Grieken zagen de Perzen wegzeilen, trokken hun conclusies, lieten een contingent bij de buit achter en marcheerden in ijltempo over de bergen naar de stad terug, waar ze nog dezelfde dag aankwamen. De Perzische vloot kwam te laat, keek het nog even aan en wendde de steven naar Azië. Tot zover Herodotos.
Verscheidene moderne geschiedschrijvers menen dat de Atheense troepen de mars naar huis onmogelijk op de dag van de veldslag zelf kunnen hebben volbracht. Daar kun je van achter de schrijftafel natuurlijk van alles over beweren, maar de Britse kolonel N.G.L. Hammond, die in 1968 een meesterlijke studie over de Marathon-campagne heeft gepubliceerd, heeft als student in 1930 de proef op de som genomen: ook een al vermoeide wandelaar - zeg maar met een veldslag in de benen - bleek de afstand in een uur of acht te kunnen afleggen. Het is dus zonder meer aannemelijk dat het Atheense leger nog bij daglicht de stad heeft bereikt. Negenduizend marathonlopers zijn die avond uitgeput maar verheugd in de stad teruggekeerd.
In het collectief geheugen van de westerse wereld heeft het idee postgevat dat Pheidippides of Philippides de eerste 'Marathon' zou hebben gelopen. Illustratief hiervoor is het gedicht 'Pheidippides' van de Engelsman Robert Browning uit 1879. Browning, die toen op het toppunt van zijn roem stond, gooide alles op één heroïsche hoop. Hij liet Pheidippides eerst van Athene naar Sparta en terug draven, vervolgens naar Marathon gaan, daar vechten en ten slotte het goe de nieuws naar Athene brengen: 'Run, Pheidippides, one race more!'Het werd zijn laatste.
Zeventien jaar nadat de legende aldus bezegeld was, werd in Griekenland de eerste marathon gelopen, van Marathon naar Athene. Winnaar werd de Griekse boer Spiridon Loues. De afstand bedroeg ongeveer 38 kilometer. Dit klinkt misschien verrassend voor de moderne lezer, die weet dat tegenwoordig voor iedere marathon de wedstrijdleiding hemel en aarde beweegt om te zorgen dat het traject exact 42 kilometer en 195 meter lang is, omdat anders een eventueel record niet wordt erkend. Het oorspronkelijke traject biedt natuurlijk geen houvast, daarvoor zijn de begrippen 'bij Marathon' en 'Athene' te vaag. De afstand van 42,195 kilometer werd voor het eerst gelopen op de Olympische Spelen in Londen in 1908, toen de race begon bij het koninklijk paleis in Windsor en eindigde voor de koninklijke loge in het White-Citystadion. In 1924, toen de Olympische Spelen in Parijs plaatsvonden, werd besloten voortaan deze afstand aan te houden. Engels marathon (race) (1896); Duits Marathonlauf, Frans marathon (1896).
R. Browning Poems (Oxford 1963) 627-632; Pauly & Wissowa Rea Ency. der class. Altertumswiss. 6 (1909) 1936 (Pheidippides), & 2. Reihe 5 (1934) 2455 (Thersippos); N.G.L. Hammond, 'The campaign and the battle of Marathon', in: The Journal of Hel/enic Studies
88 (1968) 13-57; Arlott Oxf. Comp. Sports & Games (1975) 644-645; Hartnoll Oxf. Comp.
Theatre (19783) 14-15 (Aeschy/us); Ency. Brit" VI (1979) 596, & 1 (1979) 147-149 (Aeschy/us), & 8 (1979) 309-3 10 (Greco-Persian Wars); J.J. MacAloon This great symbo/: Pierre de Coubertin [...] (1981) 225-226; N. McWhirter (red.) Het groot Guinness record boek (1984) 174; Maanen Kleine ency. van misvattingen (19945) 117-118.
