Encyclopedie van Zeeland

Kon. Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen (1982)

Gepubliceerd op 24-11-2020

SCHERPRECHTER-LEDENZETTER

betekenis & definitie

Uit hoofde van hun arbeid hadden stadsbeulen enige kennis van hetgeen heden orthopedie heet. Het beulsambt bleef dikwijls binnen bepaalde families.

Sommige beulen werden bevorderd tot de stand van scherprechters. Deze behandelden als ledenzetters ontwrichtingen en beenbreuken, soms ook complicaties ervan, die chirurgische ingrepen vereisten. Botsingen met chirurgijns kwamen derhalve veel voor. De gemeenteraad van Middelburg bakende bij ordonnantie van 11 januari 1653 beider arbeidsterrein af; ook Zierikzee deed dit hoogstwaarschijnlijk. Desalniettemin bedreven scherprechters herhaaldelijk chirurgie.Toen rond 1795 het gildewezen verdween, probeerden de Geneeskundige Commissiën de scherprechters in hun werkzaamheden te controleren. Hoewel ruwe en hardhandige lieden het geschikst voor dit vak waren, werden zij geenszins geminacht. De foltermachines die zij gebruikten staan o. a. vermeld en afgebeeld in ’Het nieuwe Wapenhuys der Chirurgie’ door Schultetus, Amsterdam 1671. De wet van 12 maart 1818 maakte een eind aan het ledenzetten door onbevoegden.

Vele scherprechters hebben ampele nevenverdiensten geput uit de vervaardiging van een arcanum (geheim geneesmiddel). In Middelburg heette een dergelijk middel tot in de 18e eeuw ’menschenvet’.

LITERATUUR

A. A. Fokker, De scherprechter-ledenzetter.