De gemeente Etten-Leur omvat de dorpen Etten en Leur. Etten-Leur telt 29.696 inwoners en is 5909 ha groot.
Vanouds behoorde Sprundel ook tot het grondgebied, maar in 1810 werd Sprundel bij Rucphen gevoegd en kwam Etten en Leur als officiële gemeentenaam in gebruik. In 1967 werd die naam gewijzigd in Etten-Leur.Bij die gelegenheid kreeg Etten-Leur een nieuw wapen (1968). In zilver drie geopende burchten in rood. Het schild heeft een gouden kroon met vijftien parels.
De oudst bekende vermelding van Etten dateert uit 1261. Het gebied behoorde toen tot het Land van Breda en bezat, vroeger dan elders, al een hoge mate van zelfbestuur. Van 1300 tot 1450 regeerden er de Heren van den Houte (of Uten Houte), een Brabants geslacht dat een kasteel bewoonde dat als een der sterkste burchten van West-Brabant gold.
In 1450 gingen de rechten van de Heren van den Houte over in handen van Jan IV van Nassau, Heer van Breda. Deze en zijn opvolgers, die later de titel van baron kregen, bleven tot 1795 in het bezit van de Heerlijkheid Etten.
De bodem bevatte uitgestrekte veenlagen. Aan de turfexploitatie heeft Leur zijn economische ontwikkeling te danken. Voor het transport van de turf werden vaarten en, in 1507, een haven gegraven. In Leur woonde de in de vaderlandse geschiedenis bekende schipper Adriaan van Bergen, die in 1590 met een list zijn turfschip vol soldaten Breda binnenvoer en zo bijdroeg tot de verovering van de stad. Een monument aan de Leurse haven memoreert dit. De landbouw en veeteelt op grote schaal in het noordelijke deel van Etten bracht het dorp welvaart waardoor het een der aanzienlijkste gemeenten in de Baronie was.
Deze ontwikkeling weerspiegelt zich ook op kerkelijk gebied. In 1526 telde de gemeente circa 5000 inwoners. De reeds bestaande kapel werd begin 16e eeuw door een hallekerk vervangen, die in 1584 door brand grotendeels werd verwoest.
In de 19e eeuw was Etten een overwegend agrarische gemeente met enige bedrijvigheid van leerlooierijen, steenbakkerijen en, in 1869, een suikerfabriek. Deze nijverheid werd gestimuleerd door de aansluiting in 1854 van Etten op het spoorwegnet Roosendaal-Etten-Breda.
Na de Tweede Wereldoorlog werd de gemeente Etten en Leur in het kader van de industrialisatie aangewezen als industriekern.
Daartoe werd het industriepark Vosdonk (195 ha) aangelegd langs de Rijksweg 58, waar zich sinds 1953 meer dan 150 bedrijven hebben gevestigd met 5.880 arbeidsplaatsen (1981). Tot de belangrijkste industriële bedrijven behoren die op het gebied van metaal, elektrotechnische en chemische produkten, papier, bouwstoffen, kleding, voedingsmiddelen en bouwstoffen. Tegelijkertijd werd begonnen met de aanleg van een tuindorp, later gevolgd door de stichting van het cultureel centrum De Nobelaer, een overdekt winkelcentrum en andere moderne voorzieningen. Etten-Leur vervult een streekfunctie op het gebied van onderwijs en cultuur. Op het Marktplein het klassicistische Raadhuis uit 1776. De voormalige Ned.
Hervormde Kerk bestaat uit het middenkoor van een 16e-eeuwse hallekerk waarvan de zijkoren in 1821 werden afgebroken. De toren, in 1771 gebouwd naar ontwerp van Ph. Schonck, vervangt een westelijke toren die in 1732 instortte. De preekstoel heeft gesneden panelen uit ± 1580. Het klankbord daarvan, het doophek en enig koperwerk dateren uit de tweede helft van de 17e eeuw. Het Sint-Paulushofje voor bejaarde vrouwen werd in 1681 gesticht door Justus de Nobelaer.
Het is het zuivere type van een hofje in zijn oudste vorm: drie vleugels van lage huisjes rondom een rechthoekige binnenplaats met een pomp. Het is een der weinige hofjes in zuidelijk Nederland en vrijwel het enige op het platteland. In het Paulushofje is het oudheidkundig streekmuseum ondergebracht. Naast het 18e eeuwse herenhuis De Linden staat de herberg De. Zwaan, gebouwd rond 1650. In de Bisschopsmolenstraat staat de stenen korenmolen De Bisschopsmolen uit 1744, versierd met een gevelsteen met het wapen van de bisschop van Antwerpen. Van regionale betekenis is ook het psychiatrisch instituut Sint-Antonius van de Stichting Het Hooghuys, in 1900 gesticht door zusters religieuzen.
Etten is de woonplaats geweest van de schilder Vincent van Gogh (1853-1890). De predikantswoning aan de Roosendaalseweg waarin Vincent van Gogh in 1881 heeft gewoond, is begin deze eeuw afgebroken.
Etten is tevens de woonplaats geweest van Justus de Nobelaer, de patriciër die in 1681 het Paulushofje liet bouwen, en van S. C. J. Heerma van Voss (1841-1934) promotor van de Westbrabantse suikerindustrie en luchtvaartpionier.
De gemeente Etten-Leur is aangesloten bij het Stadsgewest Breda, waarmee in 1975 werd begonnen.
Overheidsinstellingen e.d.: gemeentehuis, Markt 1, Etten; Arbeidsbureau, Vincent van Goghplein 37; rijkspolitiebureau, Stationsplein 37; postkantoor, Stationsplein 2.
Waterschap: Hoogheemraadschap West-Brabant.
Nutsbedrijven: Gas: G.E.W.B. Roosendaal; water: Waterl.mij Noord-West-Brabant; elektriciteit PNEM, rayonkantoor: Winkelcentrum 3132, Etten-Leur.
NS-station, Stationsplein 1.
Waterverbindingen: Leuse haven, aftakking van de Mark.
Onderwijs: kleuterscholen; lagere scholen; school voor buitengewoon lager onderwijs; MAVO, HAVO, VWO, lager-, middelbaar en hoger beroepsonderwijs.
Volksgezondheid: Stichting Het Hooghuys, psychiatrisch instituut Sint Antonius, van Bergenplein; regionaal instituut; St.-Elisabethshuis; Verpleegtehuis voor somatische zieken, verzorgingstehuis voor bejaarden met afdeling voor psycho-geriatrische patiënten; Huize de Heul; gezinsvervangend tehuis voor verstandelijk gehandicapte vrouwen.
Sportaccommodaties: Gemeentelijk sportpark de Lage Banken, met sporthal; Sportcentrum, bowlingcentrum, squash- en tennisbanen; tennispark De Vijfhuizen; gemeentelijk tennispark De Koekoek; gemeentelijke tennisbaan Dreef; gemeentelijk zwembad De Banakker; gemeentelijke midgetgolfbaan.
Cultuur: cultureel centrum De Nobelaer met theater, bioscoop, foyer en vergaderruimten, tentoonstellingszaal, leeszaal en bibliotheek, school voor amateuristische kunstzinnige vorming.
Gedenknaald: op de weg van Etten-Leur naar Rijsbergen staat een gedenknaald, die herinnert aan het eerste vliegtuig dat in 1909 van hieruit van Nederlandse bodem opsteeg.
Bron: Gemeente Etten-Leur.
