gemeente en dorp in Zuid-Oost-Brabant, bestaande uit Bergeijk-op het Hof en Bergeijk-op het Loo; Hoge Berkt, Eikereind, Lage Berkt, Rund, Muggenhool, Spaanreit, Wilrijt, Weebosch en Bergeijk-barrier (grens); de Aa, Hoek en Lijnt. Grenzend aan Reusel, Bladel, Hoogleoon, Eersel, Riethoven, Weterhoven, Borkelen-Schaft, Lommel (B), Luijksgestel en Moll (B).
Inwoners: 9673 (1983); oppervlakte: 5254 ha. Wapen: Gevierendeeld: I en IV van azuur, beladen met drie leliën van goud, omzoomd van zilver en keel; II gedeeld, a geschuinbalkt van goud en azuur, van zes stukken, omzoomd van keel, b van sabel, beladen met een leeuw van goud, getongd en genageld van keel; III gedeeld, a geschuinbalkt van goud en azuur van zes stukken, omzoomd van keel, b van zilver, beladen met een leeuw van keel, gekroond, getongd en genageld van goud; over alles heen een schild van goud, beladen met een leeuw van sabel, getongd en genageld van keel; het wapenschild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen en ter linker zijde vergezeld van een eikeboom en ter rechterzijde van het beeld van de H. Petrus, dragende in zijn rechterhand een sleutel, alles van goud (1958). De eikeboom is geplaatst op een berg. Geschiedenis: Er zijn onder Bergeijk, o.m. op weg naar Eersel, vele grafheuvels uit de Bronstijd aangetroffen. Verondersteld is, dat de naam van de plaats vroeger Eyck en Eyckenberg zou zijn geweest: vermoedelijk het stamhuis van de adellijke familie Van Eyck.
Bekend is, dat Karel de Stoute in 1468 aan Bergeijk bepaalde stedelijke rechten verleende, o.m. het recht om de plaats te versterken met wallen en poorten, iets wat echter nooit werd uitgevoerd. Karei de Stoute en Philips de Goede verleenden Bergeijk ook het recht om jaarmarkten te houden. Bergeijk werd in 1506 geplunderd door de Geldersen, in 1592 werd de plaats door soldaten van prins Maurits bezet, maar het jaar daarop door Spaanse troepen heroverd. Reeds vroeg had het dorp een bedehuis: de nog bestaande kerkklok stamt uit 1367; de oude kerk heeft een koor uit het begin van de 15e eeuw. Toen in 1648 de kerk aan de katholieken ontnomen werd. bouwden die van Bergeijk al vrij spoedig een kerkschuur op grondgebied van Luijksgestel, dat toen nog onder Luik viel. waar de beoefening van de katholieke godsdienst wel was toegestaan. Deze heikerk is lang in gebruik gebleven, totdat in het dorp zelf een schuurkerk mocht worden gebouwd; deze brandde echter af; in 1749 werd toegestaan het kerkehuis weer op te timmeren.
In 1790 kerkte men op het Loo, waar toen ook een pastorie werd gebouwd. Van de oude kerk was de toren in 1650 ingestort; de kerk werd omstreeks 1890 herbouwd; zij was aan de katholieken teruggegeven nadat er een protestants kerkje was gebouwd.
In het midden van Bergeijk heeft vroeger een slot gestaan van de adellijke familie Bucks; het dorp kreeg in 1590 nog een versterkt huis, dat echter al twee jaar later werd geslecht.
In 1626 was Bergeijk met Riethoven, Westerhoven en Borkel en Schaft door Philips II als een heerlijkheid gegeven aan Rogier van Broeckhoven, maar de pandpenningen werden al vrij spoedig daarna door de Staatsen teruggegeven; de heerlijke rechten werden afgeschaft; de dorpen bleven echter wel samen een dingbank behouden.
Legende: het heksenbusselke. een groepje grillig-gevormde bomen bij elkaar, staat midden op de Bergeijkse akkers als een herinnering aan allerlei spokerijen in het verleden. En nog steeds durven veel mensen daar ’s nachts niet te komen. Middelen van bestaan: Bergeijk was aanvankelijk een landbouwdorp; daarnaast kwam er ook een sigarenindustrie; bekend werd de stoomzuivelfabriek met eigen blikfabriek.
Monumenten: gotische kruiskerk met driebeukig schip; het koor stamt uit het begin van de 15e eeuw; het schip uit de 16e eeuw; bij de kerk staat een luihuis, oorspronkelijk uit 1660 met een klok uit 1367; Van de RR gotische kruiskerk van St.Petrus Banden dateert het koor uit 1422. Dwarsschip en schip zijn later aangebouwd. Toen in 1650 de toren instortte werden ook twee traveeën aan de westzijde verwoest. Zij zijn in 1890 op ingrijpende wijze door C. Franssen herbouwd. Opvallend zijn de trapgeveltjes boven de ramen aan de noordbeuk en boven de dakkapellen van het middenschip.
De rijk gedetailleerde steunberen van de transeptgevels met hun beeldnissen en pinakels zijn een kenmerk van de late gotiek. De toren werd niet herbouwd. Er voor in de plaats kwam in 1669 voor de westgevel een luihuis. Het is het enig overgeblevene in Brabant.
In de nieuwe kerk bevinden zich diverse belangwekkende beelden uit de kerk van St.Petrus Banden o.a. een calvariegroep van hout met originele beschildering, een Johannesbeeld dat wordt toegeschreven aan Meester Amt (+ Zwolle 1492), een Luciabeeld, toegeschreven aan de „Meester van de Heiligenbeelden uit Leende”, een apostelbeeld (1480) en twee Mariabeelden uit de 18e eeuw.
Molen: halfgesloten standerdmolen, bouwjaar onbekend. Deze molen is de opvolger van een reeds in de 14e eeuw daar werkende standerdmolen.
Klooster in het Hof van de paters Assumptionisten en een klooster van de Zusters Oblaten van OL Vrouw ten Hemelopneming.
De kerk van Bergeijk-Weebosch is het centrum van de bedevaart naar de H.Gerardus Majella, hier opgezet bij de oprichting van de parochie in 1907 door pastoor Karthon, die een belofte gedaan in Egypte toen hij voor een ongeluk gespaard bleef gestand deed.
Recreatie: Bergeijk is rijk aan natuurschoon met bossen, hei, vijvers, vloeiweiden en weteringen; gelegen aan de Kempenroute; het dorp telt vier hotels en restaurants op het Hof en aan de Eerselsedijk. Er is ook een Eichamuseum met vondsten uit de prehistorie.
De gemeente Bergeijk is aangesloten bij het Streekorgaan Kempenland te Eersel. Overheidsinstellingen: gemeentehuis, Magneestraat 1, Bergeijk; groepsbureau rijkspolitie, Lavendelstraat, Bergeijk; postkantoor, Molenakkers, Bergeijk; postagentschap, Vonderpad; milieudienst Werkgroep Kempenland te Bergeijk; Waterschap De Dommel.
Nutsbedrijven: Gas: Gemeentelijk gasdistributiebedrijf Bergeijk; water: waterl.maatsch. Oost Brabant, rayon Veldhoven; elektr.: PNEM, rayon Valkenswaard.
Onderwijs: vier kleuterscholen; zeven basisscholen, o.m. te Loo en Weebosch; een MAVO; school voor beroepsonderwijs LBO-LHNO. Sportaccommodaties: gemeentelijke sporthal De Drie Eiken; gemeentelijke sportvelden in de kernen Hof, Loo en Weebosch; gemeentelijk tennispark Eerselsedijk.
Bron: A. C. Broek: De Stad en Meyery van ’s-Hertogenbosch, 1825; dr. H. v. Velthoven: Brab. een gew. in opk., 1949; P. G. Bins: Toer.gids, 1965; Kunstreisboek voor Nederland; W. van Leeuwen: Langs de oude kerken van Brabant, 1974.
