Encyclopedie van de Zaanstreek

Eindredactie Jan Pieter Woudt & Klaas Woudt (1991)

Gepubliceerd op 02-10-2020

Bax, Willem

betekenis & definitie

(1836-1918). Nederlands hervormd predikant, één van de eerste predikanten die tot de SDAP toetraden.

Ds. Bax was tussen 1884 en 1910 voorganger te Zaandam-Oost, in deze periode lag ook zijn toenadering tot de arbeidersbeweging.Bax groeide op te Zutphen, zijn vader (orthodox predikant) overleed jong. Na zijn studie theologie te Leiden werd hij achtereenvolgens predikant te Herkingen (1861), Delden (1863), Zierikzee (1874) en Zaandam-Oost (1884). Na zijn emiritaat vertrok hij naar Amsterdam, waar hij een studie economie volgde. Hij overleed in Den Dolder.

In 1890 gaf Bax voor het eerst blijk van zijn betrokkenheid bij het ➝socialisme. ➝Domela Nieuwenhuis zou te Zaandam spreken en Bax schreef hierover een artikel in de ➝Zaanlandsche Courant. Naar aanleiding van zijn kanttekeningen werd hij uitgenodigd tot een debat met Domela. Tijdens deze bijeenkomst sprak hij zijn waardering voor het socialisme uit, maar ook dat volgens hem het socialisme een onbereikbaar ideaal was. De algemene synode van de nederlands hervormde kerk distantieerde zich later van zijn uitspraken Bax bleef evenwel sympathiseren met de socialistische beweging. Die sympathie betrof met name ook het zedelijk ideaal dat de arbeidersbeweging nastreefde Bax meende dat de kerk te kort was geschoten in het bijstaan van arbeiders in bijvoorbeeld zelfstudie, of de strijd tegen drankmisbruik. Deze mening ventileerde hij ook op de openbare bijeenkomsten waar hij met regelmaat sprak.

Deze bijeenkomsten werden met name ook veel bezocht door teleurgestelde Christenen; de Zaanstreek was overigens ook toen al een der meest onkerkelijke streken van Nederland. Twee keer werd Bax door socialisten kandidaat voor de Tweede Kamer gesteld. Beide malen (in het district Zaandam en in het district Leeuwarden) werd hij niet gekozen. De ‘rooie dominee' was nooit lid van de ➝Sociaal Democratische Bond, maar sloot zich in 1897 wel aan bij de ➝Sociaal Democratische Arbeiders Partij. Binnen deze partij speelde hij geen vooraanstaande rol. Wél was hij auteur van een aantal (korte) publikaties.

< >