Microörganismen, zijn de kleinste ééncellige planten en dieren. Bacteriën zijn de kleinste planten, en protozoën de kleinste dieren ; ze zijn voor ’t bloote oog onzichtbaar, en dus alleen te zien met een microscoop.
Ze kunnen zich zeer snel door deeling vermenigvuldigen (in korten tijd groeit zulk een microörganisme tot het tweemaal zoo groot is en valt dan in tweeën uiteen). De bacteriën spelen een groote rol in de huishouding der natuur: voortdurend werken ze mee om in den bodem de resten van planten en dieren te ontbinden (d.i. doen uiteenvallen in eenvoudige scheikundige stoffen, die weer als voedsel voor de planten dienen); zelfs zijn er bacteriën, die knolletjes vormen aan de wortels van vlinderbloemige gewassen, stikstof uit de lucht opnemen en zoo den bodem stikstofrijker, dus vruchtbaarder maken.
Alle rotting, gisting en bederf wordt door bacteriën veroorzaakt ; ook b.v. het zuur worden der melk.Tegenover deze voor den mensch onschadelijke bacteriën, waarvan er ook talrijke in ons darmkanaal leven, staan de pathogeene, de ziekteverwekkende bacteriën.
Naar hun vorm onderscheidt men: coccen (korrelvormig), bacillen (staafvormig) en spirillen (spiraalvormig). Hun grootte wisselt van 1 tot 5 micra (micron is één duizendste deel van een millimeter); ze bestaan uit protoplasma (levend eiwit) en zijn door een vliesje omgeven. Sommigen kunnen zich bewegen; sommigen zijn zelfs lichtgevend. Men kan ze kweeken, op enkele uitzonderingen na; maar elke soort vereischt een bepaalden voedingsbodem. Ze kunnen ook sporen (een soort zaad) vormen; die sporen zijn zeer resistent en kunnen met stof overal heen verspreid worden. Bijna overal komen bacteriën voor, maar gelukkig zijn verreweg de meeste onschadelijk. Men kan ze dooden door bepaalde chemische stoffen, antiseptica, zooals carbol en sublimaat, maar nog gemakkelijker door hitte.
Allerlei voorwerpen en allerlei voedingsmiddelen kan men steriliseeren door kookhitte; dan worden alle bacteriën gedood. Wanneer men voedingsmiddelen steriliseert in een bus of weckflesch, doodt men de bacteriën en kunnen deze voedingsmiddelen geruimen tijd bewaard worden zonder te bederven.
De kleinste ééncellige dieren zijn de protozoën; doet men een druppel slootwater onder een microscoop, dan ziet men talrijke van deze allerkleinste diertjes. Ook deze zijn onschadelijk. Enkele infectieziekten, zooals dysenterie en syphiiis echter worden door protozoën veroorzaakt.
