1724—1790, behoorde met Bahrdt, Campe, Salzmann e.a. tot de paedagogen der „Verlichting”; die in het voetspoor van Comenius, Locke en Rousseau scherpe critiek oefenden op de onderwijsmethoden van hun tijd en met kracht aandrongen op algeheele hervorming van de opvoeding der jeugd. Zij gingen daarbij uit van het filosofische rationalisme, dat in die dagen in Duitschland en elders de heerschappij voerde en dat het geheugenwerk op de school vervangen wilde door verstandelijke, oordeelkundige toeëigening der leerstof.
Daarvoor was noodig, dat men bij het onderwijs rekening hield, niet alleen met de leerstof, maar ook met het subject, met den leerling, met zijn aanleg en gaven, met zijn verstand en gemoed, met zijn karakter en wil. En deze belangstelling in den leerling leidde de aandacht weer heen naar het doel van het onderwijs, dat volgens het rationalisme gelegen was in de zedelijke volmaking en het geluk van de menschheid.
Men was daarbij in het algemeen van godsdienstig onderricht niet afkeerig, maar beperkte dit toch meestal tot eenige waarheden der natuurlijke religie, en zag er slechts een middel in tot bereiking van het voorgestelde utilistische doel. Basedow was zelf vele jaren practisch als onderwijzer en leeraar werkzaam, maar schreef in dien tijd ook verschillende paedagogische werken, inzonderheid een Elementarwerk in drie deelen 1774, dat een samenvatting gaf van alle kennis, die voor het onderwijs der jeugd noodig was.
De vorst van Anhalt stelde hem in de gelegenheid, om zijn opvoedkundige denkbeelden te Dessau in toepassing te brengen. Hier richtte hij in 1774 het eerste zoogenaamde Filanthropinum op (een school voor menschenliefde), dat een voorbeeld voor vele andere dergelijke inrichtingen werd, maar dat reeds een paar jaren later door Basedow verlaten en in 1793 weer gesloten werd.
Basedow was een ongestadig, prikkelbaar man, die het zelfs met zijn beste vrienden niet lang vinden kon. Maar de verdienste komt hem naast anderen toe, dat hij in Duitschland sympathie voor de opvoeding heeft gewerkt, een meer natuurlijke, aan de natuur van ziel en lichaam beantwoordende opvoeding bevorderd, en de opvoeding aan het practische leven dienstbaar gemaakt heeft.
