1. (Ned.) Overeenkomst, waarbij de ene partij, de arbeider, zich verbindt, in dienst van de andere partij, de werkgever, tegen loon gedurende zekere tijd arbeid te verrichten. De overeenkomst kan mondeling of schriftelijk worden aangegaan.
Zij kan worden aangegaan tussen één werkgever en één werknemer, doch ook tussen één of meer werkgevers of één of meer rechtspersoonlijkheid bezittende verenigingen van werkgevers en één of meer rechtspersoonlijkheid bezittende verenigingen van arbeiders. In het laatste geval spreekt men van een collectieve arbeidsovereenkomst (C.A.O.). Sedert 1907 zijn in ons B.W. een aantal bepalingen nopens het a. opgenomen. de rechten der arbeiders welke tegenwoordig in de meeste C.A.O.’s voorkomen, gaan echter in de regel in menig opzicht verder dan die, welke de arbeiders aan de wet kunnen ontlenen. Gedurende de laatste wereldoorlog is een aantal bepalingen van kracht geworden, waardoor de contractsvrijheid van werkgevers en werknemers aan banden werd gelegd. Ook daarna is bedoelde vrijheidsbeperking gebleven. Het Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen van 5 Oct. 1945 bepaalt, dat a. en alle wijzigingen daarvan de goedkeuring behoeven van het College van Rijksbemiddelaars, terwijl dit College tevens de bevoegdheid heeft om, indien werkgevers en/of werknemers niet bereid zijn de door het College gewenste arbeidsvoorwaarden te aanvaarden, zodanige voorwaarden bij bindende regeling op te leggen.
Indien voor werknemers lonen of andere arbeidsvoorwaarden zijn vastgesteld, hetzij bij een door het College bindend vastgestelde regeling, hetzij bij een door het College goedgekeurde C.A.O., hetzij bij door het College verbindend verklaarde bepalingen ener C.A.O., is het de werkgever verboden lonen of andere arbeidsvoorwaarden toe te kennen, welke daarvan afwijken (art. 17). Ook kan het College m.b.t. de regeling van lonen e.a. arbeidsvoorwaarden richtlijnen vaststellen (art. 16). Het is de werkgever dan verboden lonen of andere arbeidsvoorwaarden vast te stellen, die van de richtlijnen afwijken (art. 17, 2). In genoemd Besluit zijn ook regelen gegeven voor de beëindiging van een arbeidsverhouding (z. Arbeidsbureau).
2. (België) In het Belg. recht wordt het a. beheerst door verschillende wetten naar gelang de aard van het te leveren werk. Het contract dal het leveren van handarbeid tot voorwerp heeft is geregeld bij de wet van 10 Mrt 1900. Dat welk de levering van geestesarbeid tot voorwerp heeft, is onderworpen aan de bepalingen van de wet van 7 Aug. 1922. Daarbij dient rekening gehouden te worden met een reeks speciale wetten zoals o.m. deze op de thuisarbeiders, op het leercontract, op de contracten met zeelieden cn schippers.
Wat de C.A.O. betreft bestaat in B. geen bijzondere wet; slechts enkele verspreide voorschriften worden in bepaalde wettelijke teksten gevonden. In iedere tak van nijverheid, handel, of landbouw' wordt, op aanvraag van de betrokken professionele organisaties, een nationale paritaire commissie en een aantal regionale paritaire commissies van werkgevers en werknemers, bij K.B. opgericht. Het zijn deze paritaire commissies die volgens art. 10 v. h. Wetsbesluit van 9 Juni 1945 belast zijn met het opmaken en afsluiten van de C.A.O.
3. (Indon.) De materie, welke in het Ned. arbeidsrecht wordt behandeld, is ook in het in Indon. tot voor kort van kracht zijnde B.W. uitvoerig geregeld. Zij beheerst de arbeidsverhoudingen voor de Eur. werknemers in Indon. Daarnaast wordt in Indon. met deze term gewoonlijk bedoeld het a., dat Jav. arbeiders aangaan om buiten hun land te gaan werken (z. Arbeidswetgeving). Dit a. werd voorheen beheerst door de Koelieordonnantie met poenale sanctie, doch thans door de Vrije Arbeidsordonnantie.