Langs de Zaan ontstond aan het einde van de 16de eeuw het eerste industriegebied van Nederland. Er draaiden niet minder dan duizend houtzaag-, olie-, mosterd-, papier- pel- en andere industriemolens. Keizer Napoleon Bonaparte was zeer onder de indruk van die aanblik. Hij noemde de Zaanstreek het mooiste gebied dat hij ooit had gezien.
De molens produceerden vooral voedings- en genotmiddelen, oliën, vetten en verfstoffen. Nog steeds zijn in de Zaanstreek tal van grote bedrijven uit die sectoren gevestigd, waaronder Verkade, Duyvis en de grootste grootgrutter van Nederland: Albert Heijn.
Het winkeltje waar Albert Heijn in 1887 zijn nering begon, bestaat nog steeds. Het stond aanvankelijk in Oostzaan, maar is gereconstrueerd op de Zaanse Schans. De eerste winkel van Albert Heijn is de bakermat van Ahold. De multinational heeft vooraanstaande supermarktketens in Europa, de Verenigde Staten, Latijns Amerika en Azië. In totaal zijn het meer dan 7000 supermarkten, hypermarkten en speciaalzaken (inclusief franchisewinkels) met in 1999 een omzet van 33,6 miljard euro, een bedrijfsresultaat van 1,4 miljard euro en een nettowinst van 752,1 miljoen euro. Ahold heeft in 23 landen meer dan 350.000 medewerkers. Wekelijks doen meer dan 30 miljoen klanten er boodschappen. Ahold bezit in Nederland zes winkelketens met ruim 1750 winkels, waaronder Albert Heijn, Gall & Gall, Etos en Deli XL (grootverbruik).
De Zaanse Schans is een originele Zaanse woonbuurt met een twintigtal traditionele Zaanse houten huizen en zeven molens, waaronder De Kat (uit 1782), de enige overgebleven verfmolen in de wereld. De Zaanse Schans is geen star openluchtmuseum, maar een levendige woon- en werkbuurt die laat zien hoe de Zaankanters in de 17de en 18de eeuw leefden, woonden en werkten. Er zijn onder meer winkeltjes, restaurants, een klompenmakerij, een kaasmakerij, een tingieterij, een stijlkamer, een scheepswerf, een schuitenmakerij, een ambachtencentrum en bezoekerscentrum Vrede, gevestigd in een voormalig graan- en rijstpakhuis uit de 18de eeuw. Adres: Schansend 1.
In het fotogenieke Zaanse buurtje staan enkele musea op een kluitje: Bakkerijmuseum In de Gecroonde Duyvekater en Museum Het Noorderhuis (een ingericht koopmanshuis uit 1670).
Op de Zaanse Schans geeft het Museum van het Nederlandse Uurwerk een chronologisch overzicht van de vaderlandse uurwerken van 1500 tot 1850. De trots van het museum is het oudste slingeruurwerk ter wereld. Het is in 1665-1667 vervaardigd door Salomon Coster uit Den Haag volgens het principe van Christiaan Huygens. Andere topstukken zijn het vroegste Nederlandse huisuurwerk met carillon, in circa 1685 gemaakt door Francois de Mey uit Amsterdam, en de vroegste Hollandse staande klok, die rond 1675 is vervaardigd door Anthonius Hoevenaer uit Leiden. Het is tevens een van de eerste Nederlandse uurwerken met een secondewijzer. Adres: Kalverringdijk 3.
Een bezoek aan Zaandam is natuurlijk niet compleet zonder een blik te werpen in het Czaar Peterhuisje. Het is een van de oudste houten gebouwtjes van Nederland. In 1697 logeerde hier Peter I Czaar aller Russen, die naar de Zaanstreek kwam om er de scheepsbouw te bestuderen. Overigens duurde die logeerpartij krap een week, van 18 tot 25 augustus. Toch is dat reden genoeg om het Czaar Peterhuisje te koesteren als een historisch monument. Het museumpje is eigenlijk een gebouw in een gebouw. Het houten huisje heeft namelijk een stenen overkapping. Het interieur bestaat uit een aantal 17de-eeuwse stoelen, een tafel, schilderijen, gravures en etsen. Dat het huisje ook andere bezoekers van koninklijken bloede over de vloer kreeg, blijkt uit een marmeren gedenkplaat met de ingegraveerde namen van Willem I, Willem II, Alexander I en Alexander II. Ook Napoleon was er te gast. Het huisje wordt ook door grote groepen Russen bezocht, want voor hen is het logeeradres van hun nationale held een soort pelgrimsoord. Adres: Het Krimp 23.
Om een einde te maken aan het illegaal gokken koos de Tweede Kamer begin jaren zeventig voor casino's onder overheidstoezicht. De winst van de officiële gokpaleizen vloeit in de schatkist. Op 1 oktober 1976 opende het eerste Holland Casino zijn deuren in de badplaats Zandvoort. Een kwart eeuw later zijn er ook Holland Casino's in Amsterdam, Breda, Eindhoven, Groningen, Nijmegen, Rotterdam, Scheveningen, Valkenburg, op Schiphol, in Utrecht (U) en (vanaf medio 2001) Enschede (O).
Samen beschikken de casino's over 286 speeltafels voor roulette en diverse andere tafelspelen en over circa 3000 direct geld uitkerende speelautomaten. De omzet is op weg naar de 1 miljard gulden per jaar. Voor bezoek aan een Holland Casino geldt een minimum leeftijd van 18 jaar. Legitimatie verplicht. De casino's zijn elke dag open van 13.30 uur tot 03.00 uur.
