Vóór de oorlog leidde de levensweg van menig alcoholist, kruimeldief, bedelaar en landloper onherroepelijk naar Veenhuizen. Daar werden zij in de grootste strafkolonie van ons land heropgevoed tot eerzame burgers en geheelonthouders.
De strafkolonie was gesticht door de Maatschappij van Weldadigheid. Een misleidende naam. Want van enige weldaad was nauwelijks sprake. De therapie was namelijk even simpel als effectief: hard, hard, héél hard werken. Twaalf uur per dag. De 'onaangepasten' werden bijvoorbeeld ingezet bij het ontginnen van woeste gronden en het graven van kanalen en bij het spinnen en weven. Van die zware lichamelijk arbeid moest een opvoedende werking uitgaan.
Het enige Gevangenismuseum in ons land toont de geschiedenis van de Maatschappij van Weldadigheid, die van 1823 tot 1860 actief was. De strafkolonie was een wereldje op zich, met slaapzalen, bakkerij, school, woningen voor de ambtenaren, een fabriek en drie kerkjes. In het museum hangt ook kunst van gedetineerden. Adres: Hoofdweg 8.
De organisatie bezat ook andere kolonies. In tegenstelling tot de 'dwangkolonie' Veenhuizen waren de 'vrije kolonies' bedoeld om arme mensen op te vangen en nieuwe kansen te geven. De eerste werd in 1818 gesticht in Frederiksoord. De Maatschappij van Weldadigheid was een initiatief van de militair Johannes van den Bosch (1780-1844). Bij zijn terugkeer uit Nederlands Indië, waar hij opklom tot de rang van luitenant-kolonel, trof hij grote armoede aan. Zijn Maatschappij van Weldadigheid stelde grond en huisjes ter beschikking aan de armen. Iedere pachtboer kreeg bovendien een koe en tien schapen. Het leven in de kolonies was streng. Kerk- en schoolgang waren verplicht, alcohol was verboden. Bewoners konden alleen met koloniegeld levensmiddelen en dergelijke kopen in speciale koloniewinkels. Het houden van honden was taboe, omdat die dieren niet nuttig waren. De Maatschappij van Weldadigheid bestaat nog steeds en exploiteert onder andere de tuinbouwschool in Frederiksoord en een bejaardenoord in Wilhelminaoord.
