Op 21 juni 1599 stichtte een aantal welgestelden de Friese Compagnie Pekelervenen. Die begon met het winnen van turf langs het riviertje de Pekeler A. Achteraf bezien was dat tevens het begin van de grootschalige exploitatie van de veenkoloniën. Met veel dynamiek en durf werd een leeg gebied door mensenhanden ontgonnen, waardoor het typische veenkoloniale landschap ontstond, met zijn weidse vergezichten en lintdorpen langs kaarsrechte kanalen, waarover de brandstof naar de grote steden werd getransporteerd.
Het Veenkoloniaal Museum, gevestigd in de voormalige Rijks-hbs, brengt de armoedige woon- en werkomstandigheden van de veenarbeiders tot leven. Het museum schetst de geschiedenis van de Groninger veenkoloniën, de prehistorie, de vervening en de aardappelmeel- en strokartonindustrie, die zich in de 20ste eeuw in Groningen vestigde. Ook de Groningse scheepvaart komt uitgebreid aan bod. Die was in de vorige eeuw zo belangrijk, dat de Britse verzekeringsgigant Lloyds zijn eerste hoofdkantoor op het vasteland van Europa in Veendam vestigde. Het museum bezit ook een deel van het oudste wagenwiel van Europa. Adres: Winkler Prinsstraat 5.
TIP: Musea die de woon- en werkomstandigheden van de veenarbeiders laten zien, staan in onder andere Nij Beets (Fr), Gorredijk (Fr), Barger Compascuum* (D), Hoogeveen (D), Schoonoord (D), Vriezenveen (O) en Vinkeveen (U).
Het enige Verzamelmuseum in Nederland bezit geen eigen collectie. Verzamelaars mogen er drie maanden lang gratis hun verzameling exposeren. Dat levert vaak heel verrassende tentoonstellingen op. Adres: Beneden Oosterdiep 60.
