Wittenburg - Dit is een van de drie Oostelijke Eilanden, die in 1658 in het IJ werden aangeplempt. Het zou volgens Ter Gouw* zijn naam danken aan Jan Witheyn, een voornaam houtkoper, die er in 1657 de eerste particuliere scheepstimmerwerf aanlegde. Sindsdien is het eiland altijd bestemd geweest voor de particuliere scheepsbouw. Aan het eind van de 17de eeuw lagen hier tientallen scheepswerven, die echter in de loop van jaren opgeheven zijn. Er waren voor al die werven veel arbeiders nodig; er werden dan ook straten met arbeiderswoningen op Wittenburg gebouwd, waarvan er echter vele zo slecht waren, dat er in de 20ste eeuw met krachtige hand gesaneerd moest worden.
In de jaren voor 1940 verrezen verschillende nieuwe huizenblokken. De Kattenburgervaart is, ook in verband met de straatverbreding die dringend nodig was, gedeeltelijk gedempt. In 1669 werd op Wittenburg de Oosterkerk* gebouwd. Even verder lag de r.-k. kerk De Pool*. Deze parochiekerk, gewijd aan de H. Anna, werd in 1978 afgebroken. Nog lang bleef de roem van Wittenburg als scheepsbouwcentrum gehandhaafd. Een belangrijke werf was "De Boot" aan de Grote Wittenburgerstraat; deze werd in 1987 gesloopt. In de herinnering leeft ook de werf van Huygens en Van Gelder voort. Hier liepen de laatste grote ijzeren of houten zeilschepen van de helling, zoals het vermaarde schip "Europa", een fregat dat in 1897 werd gebouwd, een fameus snelle zeiler, die de bijnaam "Vliegende Hollander" had.
De sanering van de Eilanden bracht ook op Wittenburg grote veranderingen. Langs de Grote Wittenburgerstraat verrezen enkele woonblokken, waarvoor de Eerste Wittenburgerdwarsstraat moest wijken. Ook het Wittenburgerhoofd, waaraan het badhuis en de Parelschool stonden, verdween. Per 1 juli 1981 kreeg de langs de Kattenburgervaart ontstane kade de naam Wittenburgerkade. De onbebouwde ruimte achter de Oosterkerk werd Annaplein genoemd. In 1983 kregen vier nieuwe straten de volgende namen: Parelstraat (naar de gelijknamige school en brug), Waaigat (een oude naam voor een opening in een grachtenwand), Poolstraat (naar de kerk en een voormalig pakhuis) en Tweede Wittenburgerdwarsstraat. Op Wittenburg zijn in het kader van de stadsvernieuwing 400 nieuwe woningen gebouwd. In 1986 werd bodemverontreiniging ontdekt op de plaats waar vroeger een houtverwerkingsbedrijf gestaan had. Het afgraven van de bovenste twee meter verontreinigde grond met polycyclische aromatische koolwaterstoffen en fenolen kostte ƒ 26 miljoen.
LIT. T. den Herder, De Oostelijke Eilanden, O.A. 1953, 25; F.G.M. Douwes, Scheepsbouw te Amsterdam in vroeger eeuwen, O.A. 1961, 34 en 80; dr. L. Jansen, De stadsuitbreiding van 1663, O.A. 1963, 374; J.H. Kruizinga, Adieu Kattenburg, 1966; T. den Herder, Woelige dagen in Amsterdam, O.A. 1969, 216; J. Wagener, Wittenburg, O.A. 1982, 24; J.H. Kruizinga, De Oostelijke Eilanden in oude ansichten, 1985; J.L. Meijer, In memoriam werf De Boot, O.A. 1988, 98; Carry van Lakerveld, Het Groenland in bestaan bedreigd, O.A. 1997, 70; Ton Heijdra, Een roerig volkje, 1999; Roland van Putten, De Plantage, Kadijken en Oostelijke Eilanden, 1999.
