Yucatan, een Staat van de republiek Mexico, telt op 1390,4 □ geogr. mijl omstreeks 425000 inwoners en beslaat de grootste noordelijke helft van het schiereiland Yucatan, dat zich in de gedaante van een langwerpigen regtkoek aan de noordzijde van Centraal Amerika, tusschen de Campêchebaai der Golf van Mexico en de Hondurasbaai der Caraïbische Zee uitstrekt en behalve dezen Staat ook Britsch Honduras of Belize in het zuidoosten, een gedeelte van Guatemala in het zuiden en kleine gedeelten van Chiapas en Tabasco in het westen omvat. De oppervlakte is er over het algemeen effen en draagt bij eene hoogte van 30 Ned. el enkel eene lage heuvelketen, de Siërra de Yucatan, welke zich slechts 130 Ned. el boven den zeespiegel verheft en bij kaap Catoche in de gedaante van eene boschrijke hoogte een einde neemt. Aan de noordelijke en westelijke kust heeft men er weinig baaijen, maar aan de oostkust des te meer. Het meer Chichaucanab bevat bitterzout water en stort zich uit in de Bahia de la Ascension.
De belangrijkste kustrivieren zijn er de Rio Hondo (Rio Grande), de Champoton en de San Francisco, wier mond de haven vormt van Campêche, almede de Bolina. Het klimaat is er drukkend warm, maar wegens de droogte van de lucht en van den bodem niet ongezond. De vlakte tusschen de zee en de oostelijke heuvelketen vormt er het vruchtbaarste gedeelte. Daar groeijen maniok, bataten, yams, keerkringsvruchten, tabak, suikerriet, katoen, cacao, indigo, agaven enz. De grootste rijkdom van Yucatan is echter gelegen in zijne uitgestrekte wouden (hoofdzakelijk van Campêchehout). Het dierenrijk verkeert er in dergelijken toestand als elders in Mexico. Men vindt er geene metalen, maar aan zee wint men zout en grijzen amber. Het grootste gedeelte der bevolking behoort tot de Indianen en wel tot den stam der Maya; de overigen zijn Creolen, Negers en Mestizen.
De nijverheid der ingezeten levert er vooral geweven katoenen en wollen stoffen, aardewerk en uit palmbladen en agavevezels gevlochten voorwerpen. — De hoofdstad, Merida geheeten, telt omstreeks 24000 inwoners, ligt in het noordwestelijk gedeelte van den Staat, 140 Ned. mijl van de havenplaats Sisal, heeft eene sierlijke hoofdkerk, eene universiteit en een levendigen handel en is de zetel van een bisschop. De overblijfselen van oude gebouwen, die men in Yucatan, Campêche, Chiapas en Guatemala aantreft, hebben sedert 1787 de belangstelling gewekt der geleerden. De merkwaardigste bouwvallen zijn er die van de oude stad der Indianen Huehuetlapatlan bij Palenque, die te Iztalane en die der stad Tsjitsjen-Itza; deze overblijfselen van de bouwkunst der Tolteken zijn omstreeks 8000 jaren oud. De oorspronkelijke bevolking van Yucatan schijnt te verschillen van die van het eigenlijke Mexico. Bij de komst der Spanjaarden was het schiereiland in een aantal kleine Staten verdeeld; de Indianen verhaalden echter, dat er te voren slechts één rijk had bestaan, welks vazallen zich onafhankelijk hadden verklaard. De Spanjaarden betraden voor de eerste maal in 1506 onder Diaz de Solis en Pinzon de kusten des lands, en omstreeks 1527 werd het door Francisco de Montejo in bezit genomen. In 1540 verrees er de kolonie Campêche, en in 1541 onderwierp zich Tutul-Xiu, de laatste afstammeling der beheerschers van Mayapan, aan de Europésche vreemdelingen.
De Indianen verzonken onder de onderdrukking der Spanjaarden meer en meer tot hunne hedendaagsche armoede en ruwheid. Als een zelfstandig lid van den Mexicaanschen Statenbond lag Yucatan gestadig overhoop met de Bondsregéring, en toen Santa Anna de zelfstandigheid van den Staat bedreigde, verklaarde deze zich in 1841 onafhankelijk. Niettemin voegde Yucatan zich bij Mexico, toen dit laatste oorlog voerde tegen de Unie. In 1850 ontstond er een bloedige opstand van de Indianen tegen de Blanken, en jarenlang werd de vernielingsoorlog met klimmende verbittering voortgezet. In dien tijd verklaarde Yucatan zich op nieuw onafhankelijk en splitste zich in 1861 in de twee Staten Yucatan en Campêche met de hoofdsteden Merida en Campêche. Eerst in 1868 onderwierp zich Yucatan weder aan de souvereiniteit van Mexico.
