omvat alles wat de gezonde ontwikkeling en het behoud van de stem bevordert, eveneens het vermijden van alles wat schadelijk is. Zuivere lucht, diep ademen en spelen in de open lucht, waarbij de stem gebruikt wordt (het laatste vooral ten opzichte van kinderen en jeugdige personen) zijn de eenvoudigste voorschriften in het belang der Z.
Het meest wordt door zangleeraren tegen, de Z. gezondigd, doordien zij. met kunstmiddelen de natuurlijke stem willen veranderen. (Zie Stemvorming). Veelal ook door onwetendheid van ouders, die hun kinderen (jongens) gedurende de mutatie in koren laten meezingen. Ontstaat na de zangles een gevoel van vermoeidheid in de keel, wordt de stem schor door het zingen, dan geldt dat als een waarschuwing; stoort men zich aan die waarschuwing niet, maar gaat men op dezelfde wijze voort, dan verdwijnen veelal (schijnbaar) de nadeelige gevolgen; doch na eenige jaren is dan het stemorgaan verwoest. Sterke organen verdragen een zoo verkeerd gebruik van de stem soms jaren achtereen; meestal echter zijn de beroepszangers (operazangers, die avond aan avond optreden) genoodzaakt onderwijl zich door den keelarts te laten behandelen; slechts 10—12 jaren houden zij het soms met diens hulp uit; de zwakkeren moeten het natuurlijk veel eerder opgeven, maar het verlies van de zangstem is slechts een kwestie van tijd. Bij het spreken valt de verwoesting in het altijd schorre geluid spoedig op, terwijl bij den zang van ’t kwaad nog weinig waarneembaar is voor den in die richting niet-geoefenden hoorder.Literatuur: Dr.L. Mandl, Hygiène de la Voix (Paris 1879), Dr. Garnault, Physiologie, Hygiène et Thérapeutique de la Voix (Paris 1896), Dr. A. Lacombe, La science du mechanisme vocale (Paris 1895), 0. K orner. Die Hygiène der Stimme (1899), J. Meyer, The renaisance of the vocal art (1902).
