In Nederland wordt de rechterlijke macht uitgeoefend door de kantongerechten, de arrondissements-rechtbanken, de gerechtshoven en den Hoogen Raad (zie deze artikelen). Leden der rechterl. macht (behalve de rechters-plaatsvervangers) kunnen niet tevens zijn advocaat, procureur, notaris of solliciteur, of eenig ambt bekleeden aan hetwelk een vaste wedde verbonden is.
Leden der recht, macht, benoemd voor hun leven of voor een bepaalden tijd, kunnen door den Hoogen Raad bij een met redenen omkleed arrest, uit hun ambt worden ontzet (in de gevallen genoemd in R. O., art. 11) en bij gebleken ongeschiktheid, wegens ouderdom of ziekte, bij curateele en bij aanvaarding van een betrekking onvereenigbaar met het rechterlijk ambt, worden ontslagen. Vonnissen en arresten, gewezen met een ander getal rechters dan in de R. O. bepaald, zijn nietig. De leden der rechterl. macht zijn verplicht het geheim te bewaren ten opzichte van de gevoelens, in de raadkamer over rechtshängige dingen geuit; zij moeten alvorens in bediening te treden den eed of de belofte afleggen getrouw te zullen zijn aan koning en grondwet, nimmer geschenken hoegenaamd te zullen aannemen van personen in wier rechtsgeding of zaak hun ambtsverrichtingen zouden kunnen te pas komen, hun posten met eerlijkheid, nauwgezetheid en onzijdigheid, zonder aanzien des persoons te zullen waarnemen, enz.In ieder kantongerecht zijn een kantonrechter, 2—4 plaatsvervangers en een griffier, die alle hun vast verblijf moeten hebben in het kanton; de kantonrechters worden benoemd voor het leven, de ambtenaren van het openb. ministerie en de griffiers tot weder-opzeggens, de plaatsvervangers voor 5 jaren; kantonrechters moeten 25, ambtenaren van het openb. ministerie 23 jaar oud zijn om benoemd te kunnen worden. Bijzondere wetten regelen het rechtsgebied en de zetels der kantongerechten, alsmede de jaarwedden der kantonrechters enz. De arrond. rechtbanken zijn samengesteld uit 1 president, 1—4 vice-presidenten, 3—19 rechters (bij ziekte of belet te vervangen door hoogstens 5 rechters-plaatsvervangers), 1 officier van justitie, 1—6 substituut-officieren, 1 griffier, die allen op een rijks- of daarmee gelijkgestelde nederl. universiteit den graad van doctor in de rechtswetenschap bekomen, en den leeftijd van 35 jaar bereikt moeten hebben. De presidenten en vicepr., rechters en plaatsvervangers worden benoemd voor het leven, de ambt. van het openb. min., de griffier en hun substit.-griffiers tot weder-opzeggens toe. Wat de rechtsmacht der kantongerechten en arrond. rechtbanken betreft zie op Arrondissement. De gerechtshoven zijn samengesteld als volgt: te Amsterdam uit een president, een vice-pr., negen a tien raadsheeren, een procureur-generaal, twee advokaten-generaal, een griffier en twee substituut-griffiers, te ’s Hertogenbosch, Arnhem, ’s Gravenhage en Leeuwarden uit een president, een vice-president, zeven a negen raadsheeren, een procureur-generaal, een a twee advocaten-generaal, een griffier en een a twee substit.-griffiers.
De presidenten, vice-presidenten en raadsheeren worden benoemd voor het leven, de overige leden tot weder-opzeggens. De raadsheeren, procureurs-generaal, advocaten-generaal en griffiers moeten sedert minstens vijf jaar meesters of licenciaten in de rechten op een van ’s rijks hoogeseholen zijn en den ouderdom van 30 jaar bereikt hebben. De gerechtshoven zijn verdeeld in twee kamers, de arrond. rechtbanken in 1—5 kamers.
De Hooge Raad wordt verdeeld in twee kamers; iedere kamer is samengesteld uit den president of vice-president, 7 raadsheeren, den proc.-generaal of een advocaat-generaal en den griffier of een subst.-griffier; de zaken waarvan elk dezer kamers kennis neemt zijn aangegeven in bijlage 1 op de R. O., art. 78 en 79. In de gevallen waarin de wet geen bepaald getal leden voorschrijft, zit elke kamer in oneven getal, doch minstens met 5 leden, de voorzitter daaronder begrepen. Iedere kamer houdt wekelijks drie gewone zittingen.
