gemeente in N.-Holl. (arrond. Amsterdam, kantonshoofdplaats), omgeven door de gemeenten Kortenhoef, ’s Graveland, Weesperkarspel, Bussum, Huizen en Blaricum in N.-Holl. en Baarn, Maartensdijk, Achttienhoven en Loosdrecht in Utrecht, ruim 481/2 km.2 groot, aantal inwoners in 1822: 3697, in 1874: 7085, in 1904: 23.000.
Kiesdistrict zie volgend artikel; personeele belasting 6de klasse. De kom der gemeente wordt gedeeltelijk omgeven door bosschen; aan de westzijde liggen weilanden, die met een groot gedeelte der heidevelden en bosschen behooren tot de gemeene heiden en weiden van Gooiland. De grond bestaat meerendeels uit diluvisch zand, dat ten deele in bevallige heuvelen oprijst, waaronder vooral de Zwarteberg, de Zwaluwenberg, de Trompenberg en de Boomberg in aanmerking komen; het hoogste punt ligt pl.m. 28 meter boven A.P. H., 25 km. van Amsterdam en 15 km. van Utrecht, aan de lijnen der Holl. spoor en Gooi'Sche stoomtram, is een der mooiste dorpen van Nederland. De gezonde ligging en fraaie omstreken hebben het tot een geliefkoosd buitenverblijf gemaakt; tal van villa’s en buitenplaatsen zijn er verrezen, die vooral gevonden worden op den ’s Gravelandschen weg, den Trompenberg, in het Kannesheuvel-, Nimrod-, Suzanna-, Minister- en Alexanderpark, langs den Soestdijkerstraat- en Vaartweg enz. Er zijn fraaie kerken, waaronder vooral uitmunten de r.-kath. en herv. kerken, benevens die der oud-bisschoppelijke Clerezy.
Op onderwijsgebied verkeert H. in zeer gunstige omstandigheden: er zijn goede openbare en bijzondere scholen, benevens eene H. B. S. met 5-jarigen cursus, een burgeravondschool en verschillende particuliere instituten voor jongens en meisjes. In H., waar de bevolking vroeger nagenoeg uitsluitend leefde van den landbouw en de weverijen van katoenen en gestreepte stoffen, heeft men thans verschillende fabrieken en andere industrieele inrichtingen. Behalve een 20-tal weverijen vindt men er een ripolinfabriek, een stoomtimmerfabriek, een machinefabriek, een plateelfabriek enz. Landbouw en veeteelt zijn achteruitgaande.In de 11de eeuw begint de geschiedenis van H., toen eenige inwoners van Laren er een nederzetting vormden onder leiding van zekeren Hilfert; naar dezen draagt de plaats haar naam (Hilfertsheim, = heim, heem, woning van Hilvert, later in Hilversum overgegaan). Den 4den Maart 1424 schonk hertog Jan van Beieren H. het privilegie een eigen bestuur te hebben en droeg den Baljuw van Gooiland, Splinter van Nyenrode, op, een scheiding te maken tusschen Laren en H.; dit geschiedde den 2den Jan. 1429. In de eerste helft der 15de eeuw verkreeg H. ook een eigen kerk en kerkelijke rechten. In verschillende oorlogen heeft H. meermalen te lijden gehad, zoo b. v. in 1420 bij de Stichtsche oneenigheden, in 1505 van de Gelderschen, in 1629 van de Kroaten, en in 1672 van de Franschen. Den lsten Mei 1725 en 25 Juni 1766 werd H. door zware branden geteisterd, bij de laatste werden behalve de kerk en het gemeentehuis ongeveer 200 huizen en schuren in de asch gelegd. Binnen enkele jaren waren de kerk en de meeste huizen echter weder herbouwd.
Tot 1827 bleef H. van alle goede verkeerswegen over land verstoken; toen begon men den eersten straatweg aan te leggen; sedert ging het dorp geleidelijk vooruit. De aanvang van den tegenwoordigen bloei dateert echter van 1874, het jaar waarin de Oosterspoor geopend werd. Na die opening heeft ook de snelle uitbreiding der bevolking een aanvang genomen. H. is zetel van een kantongerecht, welks rechtsgebied zich nitstrekt over de gemeenten Ankeveen, Blaricum, Bussum, ’s Graveland, Hilversum, Huizen, Kortenhoef, Laren, Muiden, Naarden, Nederhorst den Berg, Weesp en Weespercarspel.
