1) Arrondissement van het fr. dept. Gironde, 4254 km2.; het omvat de 19 kantons: Bordeaux I (3 gem., 48.600 inw.), B.
II (2 gem., 44.300 inw.), B. III (1 gem., 40.200 inw.), B. IV (2. gem., 56.130 inw.), B. V (1 gem., 40.400 inw.), B. VI (2 gem., 52.200 inw.), B. VII (1 gem., 16.500 inw.), Andenge, Belin, Blanquefort, Cadillac, Carbon-Blanc, Castelnau, Créon, Labrède, Pessac, Podensac, Saint-André-du-Cubzac, La Teste, tezamen met 158 gemeenten en 492 900 inw.2) In grootte vierde stad van Frankrijk, hoofdplaats van het departement der Gironde, van het arrondissem. B. en van de 7-kant.B., strekt zich halvemaansgewijs uit langs aan den linkeroever der Garonne, 100 km. boven hare monding, ligt in het landschap Bordelais, 585 km. van Parijs ; 256.900 inw. (Bordelais, bordelaises); zetel van een aartsbisdom, (bisdommen: Agen, Angoulême, Poitiers, Périgueux, La Rochelle, Luçon, Fortde-France, La Basse-Terre, en Saint-Denis-de-la-Réunion) ; de stad heeft een klein en een groot seminarie, hof van appel, rechtbank van aanleg assizenhof, universitaire academie met 4 faculteiten (geen theologie), lycée, college, lycée voor meisjes, hoogere handelsschool, landbouwschool Saint-Louis, school voor hydrographie en zeevaart, bibliotheek, museums, sterrewacht, académie nationale des sciences, belles-lettres et arts, enz.
Bordeaux is een der schoonste steden van Frankrijk; het vroegere middeleeuwsch aanzien der oude stad verdwijnt meer en meer door den aanleg van nieuwe straten; de onder Lodewijk XV door de bemoeiingen van Aubert de Tournay, intendant van Guyenne, tusschen 1743—54 aangelegde, benevens de in den nieuweren tijd ontstane stadswijken en voorsteden, als Le Pavé en Le Quai des Chartrons, evenals de Quai de Bacalan, hoofdzetel van den wijnhandel, zijn ruim en regelmatig gebouwd, en leveren hier en daar zeer schoone punten op, (Cours du chapeau rouge, Cours de 1’Intendance); de stad heeft aangename promenaden, en vele ruime pleinen, als de met boomen beplante en met de standbeelden van Montaigne en Montesquieu prijkende Place des Quinconces, met twee 20 meter liooge, tot verlichting dienende zuilen met statuen van den Handel en der Scheepvaart, en verder de schoone Jardin public, de Place Dauphine, het Beursplein en de Allée de Tournay, met monumentale fonteinen, waarop vroeger een ruiterstandbeeld van Napoléon III stond, dat 4 Sept. 1870 door het volk neergehaald en in de Garonne geworpen werd. De ruime haven kan 1200 schepen bevatten en door koopvaardijschepen van 2500 ton zonder bezwaar worden bezocht. Onder de bouwwerken zijn te noemen de kathedraal SaintAndré, 13de eeuw begonnen, 15de eeuw voltooid, met een afzonderlijk staanden klokketoren, Pey Berland geheeten, het stadhuis, het Grand-Théâtre, de Beurs enz. De in 1441 door paus Eugenius IV gestichte universiteit van B. vormt sinds 1839 een Académie universitaire met vier faculteiten.
B. heeft werven, touwslagerijen, suikerraffinerijen, wolen katoen-spinnerijen, ijzergieterijen, fabrieken van wasdoek, dekens, cartonnage, chemicaliën, porcelein, fayence, glas, chocolade, zeep, parfümeriën, wijnazijn en likeuren; de Bordeaux likeuren behooren tot de fijnste en beste. Naast Marseille en Havre is B. de belangrijkste handelshaven van Frankrijk, en na Nantes en Havre heeft het ’t grootste aandeel van den fransch-amerik. handel; als voornaamste afnemers heeft B. de zuid-amerik. staten, in het bijzonder Brazilië Uruguay en de La Platastaten; de handel van B. met het overig Frankrijk is mede zeer belangrijk. De voornaamste artikelen van uitvoer zijn Bordeauxwijnen, cognac en andere geestrijke dranken.
Bordeaux was in de oudheid de hoofdstad van het volk der Biturges Vivisci, en heette toen Burdigala; ten tijde der Romeinen was het de hoofdstad der provincie Aquitanië II en volgens de beschrijving van Ausonius, die hier geboren werd,toen reedseen schoone,bevestigde stad, met van torens voorziene muren, 14 torens, vele paleizen, tempels, enz; toenmaals gold het als het belangrijkst emporium van zuidwestelijk Gallië. Uit dezen tijd zijn nog brokstukken van muren, torens, waterleidingen, baden en van een amphitheater (Palais gallien) voorhanden, benevens grafsteenen, inschriften, munten, standbeelden. De Vandalen, Alanen enz. staken de stad in 407 in brand, in 412 kwam zij in de macht der Westgothen, in 507 werd zij vermeesterd door den Frankenkoning Clovis, in 732 werd zij door de spaansche Arabieren onder Abd-ur-Rahman stormenderhand genomen en geplunderd, in 735 echter door Karel Martel heroverd; Karel de Groote verhief B. met de omgeving in 778 tot een graafschap; de beide eerstvolgende eeuwen had zij veel van de Noormannen te lijden; met Eleonore, erfdochter van hertog Willem IX, kwam zij aan Anjou, en hiermede in 1154 aan Engeland; koning Hendrik II van Engeland breidde de stad belangrijk uit en gaf haar vele vrijheden, die door Hendrik III in 1236 werden bevestigd; onder de drie Edwards ging de stad voort zich uit te breiden en begon haar handel meer en meer te bloeien; toen de zoon van Edward III, de zwarte prins, Guyenne als vorstendom verkreeg, werd B. de residentie van een schitterende hofhouding. Onder Richard II stelde B. zich in 1379, tegen de aanvallen der franschen, aan het hoofd van een stedenbond van Bordelais, moest echter 23 Juni 1451 kapituleeren en zag in 1453, omdat het in Oct. 1452 den Engelschen weer zijn poorten geopend had, al zijn voorrechten opgeheven, die het later echter meest weer terugkreog; het behield ook zijn stedelijk bestuur (jurats) en werd zetel van een parlement. Van 3—5 Oct. 1572 herhaalde gouverneur Montferrand hier de Parijsche bloedbruiloft, waarbij 2500 menschen om het leven werden gebracht. Gedurende de eerste revolutie was B. de zetel der Girondijnen, die zich hier constitueerden; dientengevolge had de stad veel van de conventie te lijden.
Onder Napoléon I maakte de druk van het blocus Continental de inw. afkeerig van diens regeering, zoodat zij zich reeds 12 Mrt. 1814 voor de Bourbons verklaarden. Uit erkentenis schonk Lodewijk XVIII den zoon van den hertog van Berry, den lateren graaf van Chambord, den titel van hertog van B. In 1845 werd het n.w. deel der stad door brand verwoest. 10 Dec. 1870 ging de delegatie van het voorloopig bewind van Tours naar B.; 12 Febr. 1871 kwam hier de Assemblee nationale bijeen, en benoemde vijf dagen later Thiers tot president der Fransche republiek.
